Deprem sonrası geçici sağlık yapılarının planlanmasına yönelik bir model önerisi

Abstract

Türkiye bulunduğu konum, yer yapısı ve meteorolojik etkilerden dolayı deprem, heyelan, su baskını, kaya düşmesi, yangın, çığ, yeraltı suyu yükselmesi gibi afetlerden etkilenmektedir. Türkiye'de yarattığı kayıplar ve yol açtığı yapı hasarları istatistikleri dikkate alındığında deprem diğer afetler içinde en üst sıraya yerleşmektedir. Birçok ülke de aynı şekilde depremden ve depremden dolayı oluşan hasarlardan hem ülke ekonomisi hem de can kayıpları ve yaralanmalar olarak etkilenmektedir. Özellikle depreme bağlı oluşan can kayıpları ve yaralanmaların sayısal verileri göz önüne alındığında, deprem sonrası yapılacak acil sağlık müdahalelerin önemi ortaya çıkmaktadır. Türkiye'de ve deprem bölgesi ülkelerde geçmişte yaşanan büyük depremlere bakıldığında can kayıplarının ya da yaralı sayılarının ne kadar büyük oranlara ulaşabileceği görülmektedir. Can kayıplarının ve yaralı sayılarının yüksek olmasının ana nedenleri ise yapıların gördüğü hasarlar ile afet sonrasında sağlık müdahalelerinde yaşanan sorunlar ve/veya eksikliklerdir. Hasar gören yapılar içerisinde sağlık yapılarının bulunması ve bu yapıların kullanılamayacak duruma gelmesi ise deprem sonrasında acil müdahaleleri güçleştirerek veya engelleyerek can kayıplarının ve yaralanmaların daha büyük oranlara ulaşmasına neden olmaktadır. Acil müdahalelerin mevcut sağlık yapılarında gerçekleştirilemediği bu durumlarda çeşitli geçici sağlık yapılarının deprem bölgesinde kurulumu gerçekleştirilmektedir. Ancak meydana gelen depremden sonra kurulan geçici sağlık yapılarının birçoğu acil müdahaleleri gerçekleştirmeye uygun koşulları sağlamamakla beraber kurulum sürelerinin ayarlanamaması nedeni ile uzayan müdahale süreçlerinde acil müdahale sonucu hayatta kalabilecek insanların da kaybı gerçekleşebilmektedir. Bu aksaklıkların birçoğuna çözüme yönelik geçici sağlık yapısı birimlerinin deprem öncesinde sistemli bir yaklaşımla kurgulanmamış olması neden olmaktadır. Afet sonrası en hızlı şekilde ve gerekli koşullarda sağlık müdahalelerinin yapılabilmesi için geçici sağlık yapısı birimlerine yönelik çalışmalar büyük önem taşımaktadır. Deprem senaryolarının oluşturulduğu ve geleceğe yönelik deprem hasar haritalarının çıkarıldığı bir dönemde deprem sonrasına yönelik geçici sağlık yapısı modeli oluşturulmalıdır. Bu amaçla çalışma kapsamında deprem sonrası kurulacak geçici sağlık yapısı için araştırmalar yapılmış ve bir model önerisinde bulunulmuştur. Çalışmanın birinci bölümünde, Türkiye'de deprem sonrası mevcut sağlık yapılarında yaşanan eksiklikler ele alınmış ve bunların ortaya çıkardığı sonuçlar ortaya konmuştur. Çalışmanın amacı, önemi ve sınırlılıkları belirlenmiştir. İkinci bölümde, Türkiye'de ve Dünya'da deprem sonrası oluşturulan çeşitli geçici sağlık yapıları incelenmiş ve bu yapılarda oluşan eksikler ve sorunlar açıklanmıştır. Türkiye'de ki mevcut sağlık yapılarının ise durum tespiti yapılarak, meydana gelebilecek bir depremde bu yapılarının ne kadarının aktif olarak kullanılabileceği ve deprem sonrası sağlık müdahale yöntemleri ve meydana gelen sorunlar incelenmektedir. Ayrıca, deprem sonrası oluşan sağlık sorunları, nedenleri ve türleri belirlenmektedir. Üçüncü bölümde, Deprem sonrası geçici sağlık yapılarının planlanmasına yönelik sistem yaklaşımı kullanılarak, geçici sağlık yapısı için deprem öncesinden başlayan ve deprem sonrasına uzanan, kurulum alanı seçiminden yapının yeniden değerlendirilmesine kadar geçen süreçleri içeren bir model önerisi oluşturulmaktadır. Dördüncü bölümde, Geçici sağlık yapısı için oluşturulan modelin uygulaması yapılmaktadır. Geçici Sağlık Yapısı Modelinin uygulama yönteminde yer alan her alt sistem için uygulama yapılması, özellikle deprem öncesi sürecindeki tasarım ve üretim alt sistemlerinde zaman, uzmanlık alanı ve finansman açısından mümkün olmadığından dolayı, geçici sağlık yapısı için önerilen modelin uygulaması, geçici sağlık yapısı kurulum alanı seçimi alt sitemi ile sınırlandırılmış ve modelin uygulanabilirliği denenmiştir. Beşinci bölümde, Sonuçlar ele alınarak değerlendirmiş ve gerekli öneriler verilmiştir. Bu bağlamda çalışmanın gelecekte yaşanabilecek olası depremlerde, geçici sağlık yapılarının kurulum alanı seçiminden, tasarım, üretim, kurulum ve yeniden değerlendirilmesi süreçlerinin doğru ve sorunsuz bir şekilde değerlendirilmesi için yararlı olacağı düşünülmektedir. Geçici sağlık yapısı modelinin kullanılması ile deprem sonrası can kayıplarının en aza indirilmesi ve yaralılara zamanında ve gerekli koşullarda müdahale yapılabilmesi amaçları da gerçekleştirilmiş olacaktır.