Geç osmanlı döneminde ölçü ve nizam

Abstract

Bu çalışma ile öngörülen, ondokuzuncu yüzyıl boyunca toplumsal ve kültürel yapılanmaları keserek yapı pratiklerini çevreleyen tematik değişim vektörleri olarak tanımlanabilecek ölçü ve düzen çizgilerinde irdelemektir. Amacı, Osmanlı"da 16. ile 19. yüzyıllar arasında etkin olan klasik düşünce yapısı ve 19. ve 20. yüzyıllarda oluşum gösteren modern olarak adlandırılan değişimleri Osmanlı"ya özgü toplumsal ve kültürel süreçler bağlamında mimarlık ve kent ile ilişkili inceleyerek tartışmaya açmaktır. Çalışma, tezin konusunu belirleyen problem tanımı ile ilgili literatürü ortaya koyan ve konunun Osmanlı"da modern bağlamlarına yönelik bir tür yüzey araştırması olarak nitelendirilebilecek giriş bölümünün ardından, her biri farklı bir tartışma ekseni kuran iki bölüm ile ortaya çıkarılan sorunsalları yeniden yapılandıran bir sonuç bölümünden oluşacaktır. Birinci Bölüm ile öngörülen, çalışmanın ilişkili olduğu literatürün tanımlandığı ve konusu ile amaç ve kapsamının ortaya konulduğu genel çerçeveyle teze dair bir giriş bölümü ortaya koymaktır. "Ölçüyü Tutturmak" başlıklı ikinci bölüm, iki ayrı altbaşlıkla ölçü eksenini kurmayı amaçlar. İlk altbaşlıkta amaç, Osmanlı ölçme epistemolojisine dair bir çerçeve çizilmesi ve geleneksel ya da modern öncesi ölçme bilgisini çevreleyen zihinsel yapılanmayı işaretlemektir. Bunun için presizyon gerektirmeyen bir ortamda klasik ölçü birimi ve aleti olarak arşının yapı pratiklerindeki geçişken ve değişken karakteri ortaya konmaya çalışılacaktır. İkinci altbaşlıkta onsekizinci yüzyıl sonlarına doğru metrik sistemin icadıyla birlikte Osmanlı"nın metre ile olan ilişkilenme örüntüleri ortaya konulacaktır. 1840 yılında Osmanlı"nın metre ile ilk tanışmasının ardından 1869 yılındaki metrik sistemin kabulünü ilan eden kanunla başlayan ve Cumhuriyet dönemine uzanacak gelgitli dönemin haritası işaretlenecektir. "Düzeni Tutturmak" başlığı altında üçüncü bölüm ile amaçlanan ondokuzuncu yüzyıl boyunca kenti biçimlendirme doğrultusunda ortaya çıktığı varsayılan modern iradenin çerçevesini kuran düşünce güzergahları kısa aralıklarda çıkarılan nizamnamelere odaklanarak görünür kılınmaya çalışılacaktır. Araştırmanın ortaya koyduğu kurgu itibariyle, her bölüm kendi içinde ortaya konulan durumlar eşliğinde değerlendirilerek ilişkilendirildiğinden bir tekil sonuç çıkarmayı hedeflememektedir. Bu anlamda çalışmanın dördüncü ve son bölümünü oluşturan "Sonuç" bölümü, tezin bütününde kullandığı tartışma eksenlerinin öne çıkardıklarını bir arada değerlendirecektir.