Bursa'da 1930-1950 yıllarında inşa edilmiş konutların cephe özelliklerinin değerlendirilmesinde tipolojik bir yöntem denemesi

Abstract

Kentleşme olgusunda, geçmişi geleceğe taşıyan binalar, kentin diğer mekânsal öğeleri ile birlikte kentsel oluşum sürecininde birer parçası olmuştur. Bu oluşumları hedef alan araştırmalar için envanter çalışması bir araçtır/Türkiye'de 1970'li yıllar sonrasında artan koruma çalışmaları sırasında binalar, inşa edildikleri dönemle ilgili mimarisinde etkili ol muş mimari stil, akım ve eğilimler vede yapısal kimlikleri gözetilerek koruma altına alın maktadır. Kültür ve Tabiat Varlıklarım Koruma Kanunu incelendiğinde de, ancak XIX. yüzyıl sonuna kadar inşa edilmiş taşınmazlar ile Milli Mücadele ve Türkiye Cumhuriye- ti'nin kuruluşunda büyük tarihi olaylara sahne olmuş binalar ve Mustafa Kemal Atatürk ta rafından kullanılmış evler korunması gerekli taşınmazlar olarak belirlenmiştir(*). Cumhu riyet sonrasında Çağdaşlaşma olgusunun ürünü olan sivil mimarlık örneklerinden konutlarında incelendiklerinde herbir konutun kültürel değişimi yansıtan önemli birer belge olduğu anlaşılmaktadır. / Türkiye'nin Doğu Marmara ulaşımında, kuzey-güney ve doğu-batı ekseni üzerinde bulu nan Bursa, ulaşımda menzil noktası olma özelliği ile, Osmanlı İmparatorluğu'ndan Türki ye Cumhuriyeti'nin kuruluşuna ve günümüze değin ekonomik yatırımlara sahne olmuştur. Kuruluşundan günümüze önemli değişim ve gelişimlerin mekanı olan bu kentte, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşu sonrasında döneminin nitelikli binaları inşa edilmiştir. Bu çalış mada, yapılan inceleme sonrasında, 1930-1950 yıllan arasındaki dönemde, Bursa'da inşa edilmiş her bir konutun, taşıdığı değerler bağlamında korunması gereken birer belge olduğu gerçeği ile karşılaşılmıştır. Bu değerlere ulaşabilmek için konutlar, tipolojik çözümleme yöntemi kullanılarak envantere kaydedilmiştir. Envanter çalışmasından elde edilen sonuçlar tezin diğer bölümleri ile desteklenmiştir. Tezin birinci bölümünde konu nun tanımı, yöneldiği sav ve yöntem açıklanmıştır. Çalışma alanının tanıtımı amacı ile kentin coğrafi konumu, tarihi, ekonomik gelişimi ve toplumsal yapısı sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel değişim bağlanımda incelenmiştir. Kentin gelişim ve yerleşim özellikleri ile 1930-1950 döneminde karşılaşılan kentsel gelişiminin tanıtıldığı ikinci bölümü, 1930- 1950 Bursa'sında inşa edilmiş binalara ait özelliklerin araştırıldığı üçüncü bölüm izler. Bu bölümde Bursa'da izleri gozlemlenenyXX. yüzyıl başlarında etkili olmuş mimari akım, stil ve eğilimler incelenmiştir. İncelemede mimari gelişimin Türkiye'ye ve Bursa'ya yansıması hedeflenmiştir. Bu incelemede, konutların mimarisindeki yabancı etkiler ile birlikte gele neksel mimarimizden gelen unsurlar ile de karşılaşılmıştır. Bir sentez ürünü olan binaların kentte sivil mimarlık örneklerinin yamsıra resmi ve kültürel işlevli olanları da, mimari akım, stil ve eğilimler bağlamında örneklenmiştir. Bursa'mn kentsel geçmişini, 1930-1950 yıllan arasında yeralan dönemde inceleyen tezde, Cumhuriyet sonrası yaşanmış çağdaşlaşma olgusunun sivil mimari örneği konutların bir bölümünün envanteri çıkanlmıştır. Kentte kültürel değişimin belgesi olan bu konutların (*) 21 Temmuz 1983, T.B.M.M. 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu'na ait yasa ve ilgili mevzuat. XV parsel genişlikleri ve cephe biçimlenişleri ile ilgili verilerinden elde edilen ölçütler kullanılarak bir matris yapılmıştır. Bu matris açılımında toplam 54 konut kataloga alınarak plan şemaları, fotoğrafları ve mi mari özellikleri tespit edilmiştir. Bir envanter, niteliği taşıyan dördüncü bölümü takiben beşinci bölümde, Bursa'da yapım yılı 1930-1950 arasında kalan konutların ortak özellikleri, aynı dönemde dünyada inşa edilmiş konutların ortak özellikleri ile bağlantısı kurulmuştur. İncelenen konutların belgesel, yaşamsal, üslupsal, kentsel ve tarihi doku değeri, fiziksel değeri olduğunun ortaya konduğu altıncı bölümde, bu değerlere bağlı kalarak, Bursa'da 1930-1950 yılları arasında inşa edilmiş konutlar için koruma önerileri sunulmuştur.