Trabzon şehri için katı atık yönetim alternatiflerinin coğrafi bilgi sistemi (CBS) destekli optimizasyonu

Abstract

Evsel katı atıkların yönetiminde, toplam bertarafin %85'lik düirnini teşkil eden toplama/taşıma maiyetlerinin, güzergah optimizasyonu yapılarak azaltılması, önemli ekonomik yarar sağlamaktadır. Bu tezin amacı, Trabzon Şehri'nde katı atık yol ağlan, demografik yapı ve atık miktarları ile ilgili veri tabam oluşturarak, katı atık toplama/taşıma işlemlerinde güzergah optimizasyonu yapılması ve toplama/taşıma sürelerinin yerleşimlerde ikamet eden 100 m yol uzunluğuna düşen nüfusa bağlı olarak modellenmesidir. Trabzon Şehri, Türkiye'nin Kuzey Doğusunda bulunmakta ve 2001 genel nüfus sayımına göre şehirde 185000 kişi yaşamaktadır. Şehir, milli gelirden %1 pay almaktadır. Buna göre Trabzon Şehrinde yaşayan insanlar, orta düzeyde gelirli olarak değerlendirilmektedir. Trabzon Kentinde katı atık toplama/taşıma işlemlerinin kayıt ortamlı olarak tespitinde Sony DCR-TRV145E marka dijital video kamera kullamlmıştır. Dijital kayıtların çözümlenmesiyle ve diğer coğrafî verilerin analiziyle toplama/taşıma süreleri modellenmiştir. Bu tez çalışmasında, konteynerle ve kaldırımdan toplama işlemleri için katı atık toplama sürelerinin güzergahtaki nüfusa bağlı olarak tahmin edilebileceği bir model geliştirilmiştir. Hem konteynerli hem de kaldırımdan toplama işlemi için katı atık alma süresi, toplama işlemi yapılacak güzergahtaki nüfusa bağlı olarak tahmin edilebilmektedir. Bir güzergahta konteyner konulacak nokta sayısı, 100 m yol uzunluğuna düşen nüfusa bağlı olarak tahmin edilebilmektedir. Toplama/taşıma işlemlerinde optimizasyon yapılmaması durumunda kat edilecek yolların gereksiz uzatılmasına neden olunmakta ve "boşa kat edilen yol" olumsuzluğu nedeniyle maliyetler hissedilir oranda artmaktadır. Trabzon Kenti'nde bulunan 39 mahallede eVsel katı atık toplama/taşıma işlemlerinin güzergah optimizasyonu için "transport modeli" kullanılmış ve "minimum masraf hedeflenmiştir. En kısa yol güzergahlandrana işleminde optimizasyon aracı olarak Route View ProT programı kullamlmıştır. Bu program kullanılarak sayısal yol haritası, demografik yapı, konteyner dağılımı gibi veriler üzerinde sorgulama yapılabilmektedir. Örneğin, Trabzon Şehri sayısal yol haritası altlık olarak kullanılmış ve 39 mahalleye düşen nüfuslar dikkate alınarak 777 konteyner noktasını haiz tematik konteyner tabakası oluşturulmuştur. Route View ProT programı yardımıyla, konteynerlerin mevcut araçlar kullanılarak optimum güzergahlardan toplanması durumuyla mevcut toplama kıyaslanmıştır. Tematik haritada belirtilen optimize edilmiş güzergahlardan aracın toplama işlemini yapmasıyla %4-59 mesafe, %14-65 süre tasarrufu sağlanacağı belirlenmiştir. Konteynerli sistemin kullamlması durumunda ve güzergah optimizasyonuyla toplama/taşıma maliyetlerinde %24 oranında tasarruf temin edilebileceği belirlenmiştir. Kaldırımdan toplama işleminin kıyası için Pazarkapı-Çarşı semtindeki çalışmada, Route View ProT ile optimize edilen güzergahta %18 yol ve %22 zaman tasarrufu elde edilmiştir. Ayrıca, aracın güzergahta sağa/sola dönüş sayısında da %30 oranında azalma temin edilmiştir. Bu tez çalışmasında, video kamera ile yapılan kayıt ortamlı veriler analiz edilerek katı atık toplama taşıma sürelerinin tarımin edilebildiği bir model geliştirilmiştir. Geliştirilen modelle toplama/taşıma süreleri yaklaşık % 95 doğrulukla tahmin edilebilmektedir.