GAP bölgesi hidrometeorolojik verilerinin yüzde alansal oran metodu (YA) ile değerlendirilmesi

Abstract

Bu çalışmada, dünyanın önemli entegrasyon projelerinden olan Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)'nin yeniden ele alınması, yeni yöntemlerle irdelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla yağış, buhar ve nem değerlerine ayrı bir önem verilmiştir. Ülkemizde bu tür projelerdeki su miktarlarının tespitinde kullanılan önemli üç metod bu çalışmada irdelenmiştir. Eski metodların olumsuzlukları belirtilerek yeni bir metod olan Yüzde Alansal Poligon Yöntemi (YA) geliştirilmiş, bu metodun analitik ve nümerik çözümleri verilmiştir. GAP bölgesinde, aynı veriler ve istasyonlar esas alınıp, aynı üçgen şemaları kullanılarak metodlar tartışılmıştır. Ayrıca Thiessen Poligon (TP) ve YA metodlarına analitik çözümlerden faydalanarak Turbo Pascal dilinde yazdım programı geliştirilmiş ve sonuçlan mukayese edilmiştir. Sonuçta YA metodunun diğer metodlardan daha hassas olduğu ve su kaynaklarının miktarım daha az hesapladığı görülmüştür. Bu. çalışmaların yanısıra bölgenin bazı iklim özellikleri de tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmalar aşağıda özetlenen beş bölümde sunulmuştur. Giriş bölümü olarak belirlenen birinci bölümde, bölgenin özellikleri anlatılmıştır. Kısaca tarihi geçmişi açıklanmıştır. Bölgenin hali hazır sosyal durumu belirtildikten sonra master plandaki hedefler açıklanmıştır. Türkiye ve dünya içindeki bölgenin önemi belirtilmiştir. İkinci bölümde, bölgenin fizyografik özellikleri verilmiştir. Arazi yapısı ve dağılımı, su kaynaklarının miktarları ve dağılımlarının mertebeleri belirtilmeye çalışılmıştır. Dünyanın ve Türkiye'nin hidrolik çevrimi hakkında bir takım değerler verilmiştir. Üçüncü bölümde, ülkemizde su potansiyelinin temininde kullanılan aritmetik ortalama (AO), eşyükselti (izohiyet) ve Thiessen poligonu yöntemleri kısaca anlatılmıştır. Bu üç metodtan en çok kullanılanı TP yönteminin analitik izahı yapılmıştır. Üçgen diklerinin kesiştiği noktanın sabit olması, bu noktanın yağışa bağımlı olmayarak sabit kalması TP yönteminin mahzurlu tarafi olarak izah edilmiştir. Bu noktayı hareketli hale getirerek istasyonların etrafında oluşturulan poligon alanlarının değişken olması sağlanmıştır. Bu son durum literatürdeki, yağış ile temsil ettiği alanın ters orantılı olması ilkesine de uymaktadır. Yüzde alansal ağırlıklı poligon yöntemi (YA) olarak isimlendirilen YA metodunun analitik çözümünden hareketle Ek-1 ve Ek-2'de belirtilen bilgisayar programlan geliştirilmiştir. xıvAO, eşyükselti, TP ve YA metodları bölgede seçilmiş 15 adet istasyona uygulanmıştır. YA metodunun daha sağlıklı sonuçlar verdiği gösterilmiştir. Dördüncü bölümde, GAP bölgesinin iklimi YA metodundan faydalanarak yeniden incelenmiştir. Yağış, buhar ve nem değerleri için Ek-3, Ek-4 ve Ek- 5 üçgen şemalarından faydalanarak bulunan istasyon alanlarının, alan-nem-ay, alan-yağış-ay, alan-buhar-ay diyagramları incelenmiştir. Daha sonra yağış-buhar, yağış-nem, buhar-nem diyagramları incelenmiş ve mevsim grafikleri belirlenmiştir. Yağış-alan haritaları çizilmiştir. Bu haritalardan faydalanarak iklim değişimi hakkında karar verilebilmektedir. Sonuç ve öneriler bölümü olan beşinci bölümde, Fırat ve Dicle nehirlerinin su miktarları baz alınarak, TP ve YA yönteminin kullanılması sonucu bulunan su miktarları mukayese edilmiştir. Su bakımından hiçte zengin bir ülke olmadığımız halde, su potansiyelimizin hesabındaki farkın mertebesi belirtilmiştir. Bu çalışmada karşılaşılan başka problemlerde ortaya konulmaya çalışılmıştır.