Özet:
Su kaynaklan, insan ve diğer canlıların yaşamındaki etkisi nedeni ile, korunarak sürdürülmesi gereken doğal kaynakların başında yer almaktadır. Ancak gelişen kentlerin su kaynaklan, ekosisteme yapılan olumsuz etkiler nedeni ile kirlenme ve tükenme sürecine girmiştir. İçme ve kullanma suyu elde edilen havzalarda sürdürülebilirliğin sağlanabilmesi amacı ile yeni bir planlama-yönetim modeli araştırması bu çalışmanın konusunu oluşturmuştur. Havza ekosisteminin unsurlan ve havza ekosistemine olumsuz etkisi açısından kentsel sistemlerin andropojen unsurlan ise çalışmanın kapsamım belirlemiştir. Sistematik ve Geniş Kapsamlı Planlama Yaklaşımlan ile havza ekosisteminde parametreler ve parametrelerarası etkileşim, mevcut ve gelecekteki durum açısından incelenmiş, planlann uygulanmasında koordinasyon sağlanarak, amaçlann maksimum düzeyde gerçekleştirilebilmesi hedeflenmiştir. Ömerli İçme Suyu Havzası örnek seçilerek yapılan analizlerde su kaynaklannın kirlenmesi ve tükenmesinin, plan-yasa-yönetim sisteminin karmaşık ve çelişkili yapısından kaynaklandığı sonucuna varılmıştır. Türkiye dışından seçilmiş ülkelerde ve Türkiye'de havza yaklaşımı incelenerek uluslararası ve Ulusal düzeyde mevcut durum değerlendirmesi yapılmış, mevcut sistemdeki sorunlan çözümleyecek yargılara vanlmıştır. Buna göre Türkiye'de, havza planlarında, su veriminin, mevcutta ve süreç içinde optimizasyonu, kent planlannda, doğal kaynaklann yerleşim baskısından korunması hedeflenmelidir. Su havzalan yasal ve yönetsel açıdan özel statüye kavuşturulmalıdır. Yasa ve yönetimden kaynaklanan yetki karmaşası sakıncalı sonuçlar ortaya çıkarmaktadır. Yönetim tek merkezli olmalıdır. Havza yönetimine kullanıcıların da katılması, kimsenin kirletme hakkı olmadığının bilinmesi ve kirletenin bedeli ödemesi gerekmektedir. Uluslararası uygulamalara göre, Planlar sürekli gelişen bilimsel verilere dayandınlmaktadır. Havza yönetimi tek merkezli ve özerktir, yetki, yaptırım, yasa ve kaynak desteği vardır. Kullanıcılar yönetime katılmakta, kirleten, bedelini ödemektedir. Değerlendirmeler sonucunda ülkemizdeki mevcut yasal sistem içinde kalarak ancak bazı eklentiler ve düzenlemelerle yeni bir havza yönetim modeli önerilmiştir. Öneri modele göre, hiyerarşi şemasının üst kurumu olan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, - bilgi aktaracağı- DPT verileri doğrultusunda, alt birimleri olan DSİ Genel Müdürlüğü ve teşkilatı aracılığı ile havza yönetiminin tek yetkili ve sorumlu kurumu olarak belirlenmiştir. öneri yönetim modeli, uluslararası uygulamalarda benimsenen ilkeler ve Türkiye ile ilgili değerlendirmeler dikkate alınarak oluşturulmuştur. Aynı zamanda plan-yasa-yönetimden kaynaklanan sorunlan çözümleyici, kaynağın sürdürülebilirliğini sağlayan, tek merkezli bir modeldir.
