Demiryollarının gelişimi ve kentleşme olgusuna etkisi

Abstract

Kentlerin oluşumu ve şekillenmesine neden olan birçok öğe vardır. Bu tezin amacı bu öğelerden biri olan demiryollarının Osmanlı İmparatorluğunun ve Türkiye Cumhuriyetinin sosyal ve ekonomik hayatına etkilerini, özellikle de kentlerinin ekonomik, sosyal, fizik gelişmelerini ağırlıklı olarak da batılılaşma hareketlerine verdiği ivmeyi kanıtlamaktır. Bir kentin limanının olması veya limana yakın olması, karayolu veya demiryolu üzerinde bulunması gelişmesinin önemli nedenidir. Akdeniz ve ön Asya'da kentsel gelişimler incelendiğinde yolların ve ulaşım olanaklarının kentsel gelişimde ne derece etkili olduğunu gözler önüne sermektedir. 19. yüzyılda demir yollarının büyük kentlerde kentsel alanların morfolojinin gelişmesinde büyük rolleri olmuştur. Kentler arasında etkili bağlantılar sağlayarak kentlerin büyümesini etkilemişlerdir. Demir yollan genellikle varolan yerleşmeleri merkezi bir kentte bağlamaya çalışmıştır. Fakat bazen açık arazide de istasyonlar kurulmuştur. Ulaşım akslarına dahil olan bu alanlarda kısa zamanda yeni yerleşmelerin ortaya çıkmıştır. Avrupa'da sanayi devriminin bir ürünü olan demiryolları geçtiği güzergahlarda bulunan kentlerin gelişmesine önemli katkılarda bulunmuştur. Osmanlıda da Demiryolları aşağıda belirtilen katkıları sağlamıştır: a-Osmanlı güvenlik kuvvetleri uzak vilayetlerine daha kolay ulaşır olmuş iç ve dış güvenlik artmıştır. b-Demiryollarının geçtiği yelerde üretim ve vergi gelirleri artmıştır. c-İstasyon çevresinde kurulan tamir atölyeleri sanayiinin gelişmesine katkıda bulunmuştur. d-İstasyon çevresinde hastane, okul, kafe, lokanta, sinema gibi tesisler kurulmuş bunlar sosyal gelişmeyi hızlandırmıştır. e-Kurulan mahalleler batılılaşmanın öncüsü olmuştur. g-Ulaşım biçimleri globalleşme açısından son derece önemlidir. Osmanlı İmparatorluğunda demiryollarının gördükleri işlevler genelde çevre ülkeler için öngörülen işlevlere uygundur. Batı ekonomisine her gün daha çok katılmak ve daha çok standardize olmak anlamına gelmektedir. Ulaşım ağında demiryolları ile başlayan gelişmeler kentlerde klasik yapılaşmanın değişimi olarak yansımıştır. Bundan böyle dış dünyadaki mimari akımlar, kentsel planlama yöntemleri ve kentsel gelişim şekilleri Batı ile geliştirilen bu ilişkilerden çok boyutlu olarak etkilenecektir Cumhuriyet döneminde demiryollarına daha büyük bir önem verilmiştir. Yeni hatlar üzerinde bulunan kentler demiryollarının sağladığı olanaklardan yararlanmışlardır. Bu dönemde batıdan getirtilen yabancı şehirci ve mimarlara birçok önemli kentlerin imar planlan yaptırılarak batılı kent görüntüleri ile batı anlayışı ve yaşam şekilleri desteklenmiştir. Vurguladığımız öğeler nedeni ile söz konusu olan kentlere insan ve mal akımı hızlanmıştır. Bu gelişmeler daha yoğun ve daha çeşitli üretim öğelerini tekrar harekete geçirmektedir. Yoğun insan ilişkileri yeni düşünce ve yaklaşımların doğuşuna neden olmakta bu da kültür, uygarlık ve refah düzeyini şekillendirmektedir.