Kent biçimi-ulaşım etkileşimine ilişkin (tarihsel ve güncel) yaklaşımlar ve İstanbul örneği

Abstract

Gelismekte olan ülkelerde kentlesme ekonomik ve sosyal degisimin etkin bir egilimidir. Belli ihtiyaçları saglamak için olusan kentsel hareketlilik sorunu (ulasım), kentlerin yayılmasının ve nüfusun kentlesme oranındaki artısının kısmen kentlesmeye yansıması ile çogalmıstır. Gelisme yönünde yapılan müdahaleler dogayı tüketerek yapay çevreye dönüstürmektedir. Kent biçiminin -kentiçi ulasım teknolojisinin gelisimi kosutunda- kontrolsüz biçimlenişi sonucu karsıkarsıya kaldıgı bu durum, nüfus-erisilebilirlik iliskisi, kentin (sıçramalar yapamadan) yayılması, kentiçi toplu ulasımın yetersizligi, mesafeye bagımlı zaman-mekan ilişkisi vb. sorunlar yaratmaktadır.Tezin amacı, kent biçiminin -özellikle ulasım sistemine baglı olarak- gelecekte alacağı biçimleri tartısmak, bu baglamda stanbul örneginde planlama eylemine veri olusturmaktır. Bu sonuca kentin ve içinde yer aldıgı çevrenin -ulasım sistemindeki gelismelere baglı olarak tarihsel süreç içinde nasıl etkilendiginin incelenmesi, günümüzdeki bazı dünya kentlerinin kent biçimlerinden çıkarımlar yapılması ve İstanbul için -stratejik ve bütünsel bir yaklaşım gelecek senaryoları kurgulanması ile ulasılmıstır.Tez kapsamında kent biçiminin gelisimine iliskin tarihsel ve güncel yaklasımlar, ulaşım faktörü (biçim-ulasım etkilesimi) çerçevesinde incelenmistir. Kent biçiminin yaya ölçeğinden günümüz metropolüne kadar geçirdigi evreler çalısmada dünya kentlerinden örnekler esliginde ele alınmıstır. Gelecege yönelik daha duyarlı kurgular yapılması hedeflenmistir. Birinci bölümde amaç ve bu amaca ulasmak için olusturulan hipotez ve alt hipotezler belirtilmiştir, kapsam, bölüm içerikleri, süreç ve yöntem açıklanmıstır.kinci bölümde kent biçimine iliskin tarihsel yaklasımlar ısıgında biçim ve kent biçimininkavramsal tanımı, kent biçimine etki eden faktörler ve bunlardan kentiçi ulasım faktörü öneçıkarılarak kentsel fonksiyonların özelinde degerlendirmesi yapılmıstır. Ayrıca kamusal alan,kent biçimine iliskin modeller kuramsal ve kuram dısı olusumlar kentiçi ulasım bağlamında incelenmistir. Kent biçimine iliskin olusumlar ve ütopyalar kentiçi ulasım ile iliskili olarak aktarılmıştır. Üçüncü bölümde kent biçimi-kentiçi ulasım iliskisi baglamında kent biçimine iliskin güncel yaklaşımlar tartısılmıstır. Tarihsel süreç içinde ulasım ve gelisimi, kent biçimi ile ulaşım ilişkilendirilerek kentiçi ulasımının biçimin olusmasındaki mekansal etkisi üzerinde durulmuştur, dünya kentlerinin gelisiminde biçimlerini etkileyen ulasım girdileri, karayolu,denizyolu ve raylı sistemlerin olusması ve hava limanlarının konumu tartısılmıstır. Kent İçi Ulaşım sistemleri ile öne çıkan kentler, biçimlerinin olusumunda önemli girdi oluşturan gelişmeler dikkate alınarak örneklenmistir. Dördüncü bölüm İstanbul kent biçiminin olusumunda ulasımın etkisinin irdelenmesidir. Bu bölüme İstanbul'un gelisiminde kent biçimini etkileyen ulasım girdileri ile baslanmıs,denizyolu sisteminin olusumu, raylı sistemin gündeme gelmesi ve karayolu sisteminin oluşması ile tarihsel süreç içinde ele alınmıstır. Havalimanlarının konumu konusu kent içi ulaşım etkileyen odaksal boyutu ile ele alınmıstır. Günümüze kadar yapılan plan çalışmaları ulaşım iliskileri ile kentin biçimsel gelisimi baglamında incelenmistir.Besinci bölümde stanbul'un makroformu için kurgulanan ulasım bazlı gelecek senaryolar tartışılmıştır. Konulara kent bütününde bakmanın rasyonel bir yöntem oldugu kabulü ile davranılan bu tezde farklı degiskenler ve degismezler öngörülerek stanbul'un stratejik planlanması için faydalı verilere ulasılmıstır