Bölgeler arası eşitsizlik perspektifiyle iç göç - sosyoekonomik gelişmişlik ilişkisi ve Türkiye örneği

Abstract

Türkiye'de iç göç hareketi, 1950'lerden itibaren sürat kazanmıştır. Kent ekonomilerinde ucuz iş gücü ve ilave talep işlevi görme potansiyeli ise, devlet politikası olarak göçün teşvikini beraberinde getirmiştir. İlk yıllarda kırdan kasaba ve küçük kentlere, daha sonra ise metropollere yönelen kademeli göç hareketi, zamanla doğrudan kırdan kente doğru gerçekleşmiştir. Ancak göç hareketinin uzun yıllar boyunca ağırlıklı olarak üç metropole doğru gerçekleşmesi, zamanla metropollerin taşıma kapasitelerini de zorlamaya başlamıştır.Uzun yıllar boyunca kontrollü bir göç politikasının izlenememesi, çarpık kentleşme gibi sorunları da beraberinde getirmiştir. Çarpık kentleşmenin derinleştiği bu süreçte ise metropollerde gecekondu mahallelerinde süratle artış yaşanmıştır. Düşük kaliteli, altyapısı olmayan, yasal mülkiyetin olmadığı gecekondu bölgelerinde yaşayan göçmenlerin kente uyum sağlamalarında da güçlüklerle karşılaşılmıştır. Bu arada metropollere uyum sağlamada güçlük çeken göçmenler, zamanla toplam metropol nüfusları içinde de baskın ağırlığa ulaşmıştır. Sayısal çoğunluğa erişim ise, teknik tanımla siyasal anlamda baskı grubu konumuna erişmelerini de beraberinde getirmiştir. Baskı grubu olma gücüne erişim sonrasında da imar aflarıyla hukuken işgalci konumundaki geniş kesimlere mülkiyet hakkı tanınarak kentsel rant süreci yaşanmaya başlanmıştır. Bunun anlamı ise çarpık kentleşmenin bireysel mülkiyet hakkı kazandırılmasıyla daha da içinden çıkılması zor bir hale dönüşmesi olmuştur.Bu çalışmada, üç büyük metropolden başlayıp günümüze kadar etki düzeyini aşamalı olarak diğer orta kentler üzerine de genişleterek ülke sathına yayılan kontrolsüz iç göç hareketinin yön bulmasında bölgeler arası gelişmişlik eşitsizliklerinin etkisi üzerine odaklanılmıştır. Göç verileri 1995 - 2000 dönemini içermektedir. Ekonomik gelişmişlik verileri ise 2000 ve 2002 yıllarını kapsamaktadır. Bölgeler arası eşitsizliğin iç göç hareketinin yön bulması üzerindeki etkisi ve etkileme gücü, fonksiyonel ilişki "sebep - sonuç ilişkisi" tespit yöntemlerinden diskriminant analizi yardımıyla sınanmıştır. İkinci aşamada ise hemşeriliğe duyarlılık karşılaştırma çıpası olarak alınarak Atkinson endeksi yaklaşımıyla göç edenlerin gidilen illerdeki ekonomik imkânlara duyarlılıkları karşılaştırmalı olarak tespit edilmiştir. Atkinson endeksi sonuçlarına dayanan üçüncü aşamadaysa, Coğrafi Bilgi Sistemleri ile göç edenlerin gidilen illerdeki hemşerilere "önceki göçmenlere" ve ekonomik olanaklara duyarlılıklarının ülke genelinde ayrışarak mı yoksa paralel şekilde mi gerçekleştiği sorusuna cevap aranmıştır. Diskriminant analizi kullanılarak yapılan istatistiksel uygulamalar sonucunda, bölgeler arası iktisadi gelişmişlik farklılıklarının iç göç hareketinin yön bulmasında istatistiksel olarak anlamlı ancak pratik önemliliğe ulaşamayan düzeyde gerçekleştiği tespit edilmiştir. Diğer bir deyişle, bölgeler arası gelişmişlik farklılıkları, göç edilecek yerin seçilişinde etkiye sahip olmakla birlikte, istatistiksel olarak önemli düzeyde baskın etkileme gücüne ulaşamamaktadır. Atkinson endeksi yaklaşımı kullanılarak yapılan istatistiksel uygulamalar sonucundaysa, göçmenlerin göç edişlerinde gidilen illerdeki hemşeri varlığına duyarlılıklarının, ekonomik imkânlara duyarlılıklarından çok daha yüksek olduğu sonucuyla karşılaşılmıştır. İllerdeki duyarlılık düzeylerinin toplu olarak değerlendirilmesine imkân tanıyan haritalamalar sonucunda da, hemşerilere duyarlılığın bütün illerde birbirine çok yakın ve çok yüksek düzeylerde gerçekleştiği görülmüştür. Hâlbuki GSYİH, istihdam gibi ekonomik imkânlara duyarlılıkta iller arasında ciddi farklılaşmayla karşılaşılmıştır.