Cumhuriyet dönemi mimarlığı ve sorunları

Abstract

Yakın mimari tarihimizi aydınlatmaya ve tartışmaya yönelik "Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı" araştırmaları çeşitli düzeylerde şüphesiz yapılmıştır. Bu deneme bir yineleme ve tekrar gözden geçirmek olduğu kadar, mimarlığımızın dünya mimarlık ortamı içindeki yeri tartışmasını gündeme getirmeyi amaç lı yor. Genel olarak 'tarih'e ve mimarlık tarihine bakış, giriş bölümünde belirttikten sonra, son dönem mimarlık ortamı parçalara ayrılan süreçlerle incelenmeye çalışıldı. Bu süreçlerde de yalnızca ülkemiz mimarlığı değil, aynı zaman diliminde hem ülkemiz hem batı dünyasında olup bitenlerin yan yana konulma sı amaçlandı. Son dönem Osmanlı mimarlığına bakarken, Osmanlı' daki ekonomik, siyasi ve kültürel değişme, zamanın yönetici ve aydınları tarafından uygulanmaya çalışılan ' batılaşma' hareketleriyle birlikte sorgulandı. Bu hareketlerin mimarlığımıza yansımaları yabancı mimarların Türk Mimarlığı'nı sentezi eme çalışmaları ortaya konuldu. Karşılaştırmalı bir yöntemle, batı dünyasındaki önemli değişmelerin inceleme içindeki başlama noktası Sanayi Devrimi olarak saptandı. Sanayi Devrimi'yle dünya ekonomi ve siyasetindeki değişimler ortaya serilirken, kültür alanında yala nan kargaşayı, geçmiş dönemlere (antik çağlara ve ortaçağ sanatlarına) duyulan özlemi, bunların yarattığı diriltmeci (revival ist) tutumları, sonra seçmeciliği ve bunalımları anlatıldı. Kültür- ortamındaki kargaşanın yanısıra, bilimlerin teknolojinin, sanayinin, ve inşaat endüstrisinin gelişimi gözden uzak tutulmadı. Cumhuriyetin kuruluş yılları ve kültür alanını incelerken yeni kurulan Türk devletinin ilkelerinin, toplumsal değişimlerin devrimlerin altı çizildi. Radikal değişimlere rağmen mimarlık ortamının daha bir süre Osmanlı dönemi çizgisinde devam ettiği, siyasal değişimin hemen farklı bir kültür çizgisi meydana getirmediği ortaya kondu. I. Ulusal Mimarlık Hareketi' ni konu ettiğimiz bölümde de, hareketin ideolojik köklerini, dönemin sosyo-ekonomik yapısı içinde ele alındı. 'Ulusal' sanat hareketleri üzerinde olumlu -olumsuz yönleriyle yapılmış tartışmalardan kesitler sunuldu. ülkemiz ortamından batı dünyasına dönüldüğünde ise XX. yüz yıl mimarlığı, modem mimarlığın ortaya çıkışı, çeşitli ülkelerde değişik renkler alışı incelendi. Takip eden bölümde, ülkemizde rasyonel mimarlığa geçiş, batı mimarlığının paralelinde ürünler verilişi konu edinildi. 1940-1950 arasında, ülkemizde II. Ulusal Akım olarak bili nen hareket ele alındı. 1950' den sonraki süreçler ise batı dünyasıyla kurulan köprüler yönünden araştırıldı. Mimarlığı mızın içinde bulunduğu sorunlar, kaybolan kentler, çığ gibi büyüyen gecekondular, bozulan çevre, yanlış ve kaçak yapılaşma, mimarların bu sorunlar karşısındaki tutumları, konuların arazına girdi. Bir çözüm önerisine yaklaşabilmek için ya kın tarihimizin bilinmesi ve tartışılması görüşüyle araştırma noktalandı.