İstanbul'un ayazmaları ve balıklı ayazma

Abstract

İlk Roma Hıristiyan İmparatoru olan Büyük Konstantinus, imparatorluğunun merkezini İstanbul'da kurduğu gibi daha sonradan Ortodoks Patrikliğini de burada oluşturmuştur. İstanbul, fetihten sonra da Hristıyan Ortodoksların dini merkezi olma özelliğini sürdürmüştür. Bu çalışmamın kapsamında, İstanbul'da bulunan ve Ortodokslarea kutsal sayılan su kaynakları ve bunlara ait yapılar olan ayazmalar incelenmiştir. Bunlar arasında Bizans döneminden kalanlar olduğu gibi, çoğunluğu Osmanlı döneminde, özellikle .yy.'da ortaya çıkmış ayazmalar bulunmaktadır. 19.yy. başı Rum Ortodoks toplumunun mimari faaliyetlerinde önemli gelişmelerin başladığı dönemdir. Bu dönemde kiliselerin onarım ve Testorasyonuna ilişkin girişimler arttığı gibi ayazmaların sayısında da büyük artış olur. İstanbul'daki ayazmaları konu alan bu çalışma, bir tespit, tasnif ve katalog çalışması niteliğindedir. Öncelikle ayazmaların İstanbul içindeki dağılımı ve bunlara ilişkin tespit ve tasnif çalışmaları yapılmıştır. Çalışmanın birinci bölüm olan giriş bölümünde, konunun amacı, kapsamı ve yöntemleri hakkında bilgiler verilmiş, kullanılan kaynakların, çalışmayı nasıl yönlendirdiği açıklanmıştır. İkinci bölümde, ayazmanın tanımı yapılarak, ayazmaların tarihsel oluşum süreci ve yayılışları hakkında bilgiler verilerek, İstanbul'daki inşa tarihleri Bizans dönemine indirilen ayazmalara değinilmiştir. Üçüncü bölüm olan İstanbul Ayazmaları, günümüzde mevcut olmayan ve mevcut olan ayazmalar olarak iki ayrı alt bölümde ele alınmıştır. Günümüzde mevcut olmayan ayazmalar bölümünde, bu ayazmalara ait kaynaklardan elde edilen bilgiler verilmiştir. Günümüzde mevcut olan ayazmalar bölümünde, hem bu ayazmalar hakkında kaynaklardan elde edilen bilgilere, hem de tespit çalışmaları sırasında elde edilen bilgilere ve fotoğraflara yer verilmiştir. Dördüncü bölümde, günümüzde mevcut olan ayazmalardan 28 tanesi için hem mimari çizimlerle, hem de fotoğraflarla desteklenmiş ayrıntılı kataloglar düzenlenmiş ve bunların değerlendirmesi yapılmıştır. Beşinci bölümde, çalışmaya ayrıtılı bir örnek oluşturması için Zoodohu Piği Balıklı Ayazması incelenmiş ve rölövesi hazırlanmıştır. Sonuç ve önerilerin yer aldığı altıncı bölümde ise, günümüzde Ortodoks cemaatin azalması, suların kirlenmesi, şahıs mülkü olmaları ve diğer çeşitli nedenlerle kapatılmaları gibi sorunlarla karşı karşıya olan ayazmaların her geçen sene azaldığına dikkat çekilmiştir.