Özet:
`Sanal' kavramı, mimarlık disiplininde üzerinde tartışılan bir kavramdır. Disiplin kendisini sanalın içinde katmanlar biçiminde yeniden var etmesine ek olarak, sanalın için de gelişebileceği çevrenin belirgin bir bölümünü de oluşturmaktadır. İnsan yaşamının barınma ihtiyacının karşılanma şekli ile önemli ölçüde biçimlendiği düşünüldüğünde, mimarlık disiplini ile sanal arasındaki özel yakınlaşmanın nedeni de anlaşılabilir hale gelmektedir. `Sanal' genellikle ele alındığı gibi gerçeklikten ayrık bir küme üzerinde tanımlı değildir. Tersine, kavramsal ve bilişsel açıdan sanallık gerçekliğin belirgin katmanlarından birini oluşturur. Sanal kavramı bu açıdan bakıldığında gerçek olan ancak somut olmayandır. Böylelikle, sanal mimarlıktan söz edildiğinde -sanal kavramının yapısı gereği- `gerçek' mimarlıktan söz edilmektedir. Sanal mimarlık "gerçek mimarlık"tır. Aynı zamanda potansiyel mimarlığı da içinde barındırır. Bu çalışmada, sanal kavramı ele alınırken, kavramın oldukça indirgenmiş bir sunumu olan "bilgisayar kökenli olma" özelliği arka plana itilerek, kavramın bilişsel özünü mimarlık-mekan-birey-roller bağlamında ortaya koymaya çalışan bir analitik çerçeve çizilmektedir. Çözümleme kavramsal düzlemde yapıldıktan sonra ise, sanalın yeniden sentezlenmesinde çoğunlukla bilgisayar teknolojilerine dayanan mevcut ve potansiyel uygulamaların sunduğu çeşitlilik ve zenginliğe atıfta bulunulmaktadır. Mimarlık-mekan-birey-roller dörtlüsü ile tanımlanmaya çalışılan çerçevede bulunma bir eylem veya eylemsizlik durumunu yansıtır. Sanal mimarlık çerçevesinde ele alındığında ise `uzaktan bulunma' formunu alarak, somut olmasa da "eylemli" bir hali barındırır. Mimarinin özünde yatan mekan algısının eylemliliğe sanal kanalıyla kavuşması tezin özünü oluşturmaktadır. Birey rollerinin uzaktan bulunma ile bağlantısı ise bu öze bağlı olarak tezin düşünsel kurgusunu zenginleştirmektedir. Sanalın gerçek dünyadaki bilgisayar oyunları, sinema eserleri, fantezi rol oyunları, ve iletişim gibi farklı uygulama alanlarındaki örneklerinin çözümlenmesiyle elde edilen yapı taşları kullanılarak, sanal mimarlığa ilişkin beşli bir sınıflandırma önerisi geliştirilmektedir.
