Özet:
İnsanlık tarihi boyunca, teknoloji ve sanayinin gelişimini yansıtan geleneksel üretim yöntemleri ve üretim yapıları, Sanayi Devrimi sonrasında terk edilmiş ve giderek yok olma sürecine girmişlerdir. Bu nedenle az say da örnek günümüze ulaşabilmiş ve endüstri arkeolojisinin konusunu oluşturmuştur.Değirmenler, en eski geleneksel üretim yapılarından biridir. Günümüzde kullanılan az sayıdaki örnekleri mevcut olan değirmenler, güç kaynaklarına göre adlandırılırlar. El değirmeni, hayvan veya insan gücüyle çal an değirmen, su değirmeni, yel değirmeni ve motor gücüyle çalışan değirmenler kullanım şekline göre biçimlenmektedir.Çeltik üretimi ile tan nan Boyabat, su gücünün varlığı ile sanayisini geliştirmiş ve geleneksel üretim mimarisinde bu nitelikli biçimlenme olu mu tur. Boyabat kentinde geleneksel yöntemle üretim yapan ve yakın geçmişe kadar kullanılan değirmenler hakkında günümüze kadar bir araştırma yapılmadığı tespit edilmiştir. Bu nedenle, Boyabat ve yakın çevresindeki değirmenler araştırılmış , sistemleri çözümlenmeye çalışılmış ve tüm verileri ile belgelenerek ele alınmışlardır. İncelenen su değirmenlerinde yatay veya düşey su çark ile hareket sağlanmaktadır. Kullanım şekillerine göre, un değirmeni, dink, dibek gibi çeşitleri tespit edilmiştir. Kırsal alandaki terk edilmiş değirmenlerin birçoğu harap durumdadır. Kent içinde ise bu tür yapılar yenilenerek çeltik fabrikası veya un fabrikası olarak çal maya devam etmektedir.Ancak, bilinçsizce yap lan yenilemeler bu kültürel mirasın yok olmasına neden olmaktadır. Gelecek nesillere aktarılabilmesi için özgün kimliklerinin korunarak yaşatılması , halkın ve kamu kurum ve kuruluşların bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Koruma amaçlı bir yaklaşımla incelenen değirmenlerin çalışma prensipleri, geçirdikleri değişimler ve sorunlar, Şamlılar Çeltik Fabrikası örneği ve Boyabat kenti ile ilişkilendirilmiş, korunmalar ve yeniden kullanımlar için öneriler geliştirilmiştir.
