Özet:
18. yüzyılın sonlarından itibaren Hassa Mimarlar Ocağı'nın örgütlenmesindeki güçlük dikkat çekicidir. Değişen toplumsal ve ekonomik koşullarla ortaya çıkan yeni mimari zevkler ve beğeniler, imparatorluk içerisinde yeni bir inşaat örgütlenmesini zorunlu kılmıştır. Bu çalışmada, 18.yüzyılın sonlarından itibaren yaklaşık iki yüz yıllık süreç içerisinde inşaat örgütlenmesinin geçirdiği değişimler ve bunun yapı üretiminin modernleşmesine katkılarıyla taahhüt sisteminin oluşumu anlatılmıştır. Seçilen süreç içindeki değişimleri ve gelişmeleri anlatabilmek için, Başbakanlık Osmanlı Arşivi'ndeki belgelerden yararlanılmıştır. Transkripsiyonları yapılan belgeler, 18. yüzyılın sonlarından itibaren yoğun biçimde kalfalar tarafından taahhüt usulü ve sabit maliyet esasına dayalı olarak müteahhitlik hizmetlerinin verildiğini göstermektedir. Hassa Mimarlar Ocağı'nın anonim yapısını bir kenara iterek bireysel olarak ön plana çıkan kalfalar, Tanzimat döneminden sonra gerek taşrada, gerekse başkentte inşaat alanındaki diğer meslek gruplarına göre, daha geniş anlamda faaliyet göstermişlerdir. İnşaat alanının aktörleri etnik köken, meslek grupları, kurdukları ortaklıklar ve şirketlere bağlı olarak incelenmiştir. Bir ihale kanunun olmayışı sebebiyle, ortaya çıkan yolsuzluk, anlaşmazlık, finansman güçlükleri sultanların kararlarına bağlı olarak çeşitli biçimlerde çözümlenmeye çalışılmıştır. Taraflar arasında yapılan kontratlar ya da mukavelelerde ortaya çıkan ihale usulüne ait terimler de çalışmanın kapsamı içinde tanımlanmıştır. Tanzimat döneminin çoğunluğu gayrimüslim ve yabancılardan oluşan mimar-müteahhitleri,20. yüzyılın başlarında eski güçlerini kaybederek, yerlerini Türk mimar-müteahhit-mühendislerine bırakmıştır. İdeolojik değişimler, Türk mimarlarının inşaat alanına girmesinde önemli bir etkendir. Savaş, devrim gibi buhranlı bir dönemi içeren 20. yüzyılın başları imparatorlukta istihkakları ödenemeyen pek çok müteahhitin ekonomik açıdan zor günler geçirmesine sebep olmuştur. Diğer taraftan, inşaat alanına faydası olabilecek gelişimlerin de filizlenmeye başladığı görülür. Özellikle, inşaat malzemesi üreten fabrikalar, sigorta şirketleri,bankalar, inşaat ve müteahhitlik şirketleri için başvuruların ve girişimlerin olduğu gözden kaçmamaktadır. Hem modernleşme çabalarının, hem de ideolojik değişimlerin bir arada yaşandığı bu karmaşık dönemde, mesleki uzmanlaşmanın olmayışı, finasman güçlükleri, ihale kanunun eksikliği ve pek çok başka sorun, Cumhuriyet Türkiyesi'nin müteahhitlerine devredilerek imparatorluk sona ermiştir.
