Özet:
Tarihsel süreç içinde birçok medeniyete ve kültüre ev sahipliği yapmış olan Diyarbakır Kentindeki kiliseler incelenerek, bu yapıların korunmasına örnek oluşturması amacıyla Surp Sargis Kilisesi Koruma Önerisi hazırlanmıştır."Diyarbakır'ın Fiziki ve Sosyal Yapısı" başlığında kentin coğrafi konumu, topografyası, jeolojik yapısı, iklimi, bitki örtüsü, nüfusu ve sosyo-ekonomik yapısı incelenerek,Gayrimüslim - Ermenilerin yer aldığı Diyarbakır tanıtılmaya çalışılmıştır.Üçüncü Bölüm, yani Diyarbakır'ın Tarihsel Gelişimi başlıklı bölümde de kentin geçmişten günümüze geçirdiği yönetimlerden, Roma-Bizans Dönemi, Araplar-Mervaniler Dönemi,Artuklular-Akkoyunlular Dönemi, Osmanlı Dönemi ve son olarak da Cumhuriyet Döneminden bahsedilmiştir."Diyarbakır Kiliselerinin Genel Mimari Özellikleri" başlıklı bölümde, dini yapı olan kilisenin tanımı ve yapı türü olarak ortaya çıkışı, mimari özelliklerinin yanı sıra Diyarbakır'da bulunan ve beş tanesi Ermenilere ait olan toplam on üç kilise ile ilgili, yazılı ve görsel kaynaklar değerlendirilerek, konum, plan, cephe, yapım sistemi ve malzeme özellikleri açısından incelenmiştir. Ayrıca bu kiliselerin plan tipolojileri ile ilgili tablo hazırlanmıştır."Surp Sargis Kilisesi" başlığı altında ise kilisenin tarihçesi, Diyarbakır Sur İçi Bölgesindeki konumu, plan, cephe, yapım sistemi ve malzeme özellikleri incelenmiş, yapıdaki bozulmalar ve nedenleri ortaya koyulmuştur. Harap durumda olan yapının mimari özelliklerini doğru bir şekilde ortaya koyabilmek için, eski plan, fotoğraf ve onarım bilgilerle ve Diyarbakır'daki aynı döneme ait diğer Ermeni Kiliseleri ile birlikte değerlendirilerek Restitüsyon Önerisi sunulmuştur. Aynı zamanda Restitüsyon önerileri doğrultusunda uygulanması önerilen Koruma Amaçlı Restorasyon Projesi de hazırlanmıştır. Buna göre bu bölümde restorasyon çalışmaları sırasında yapılacak olan uygulamalara, ayrıca yılın belirli dönemlerinde kent dışında yaşayan Ermenilerin de katılabileceği ibadet ve toplantıların yapıldığı dini turizm aktivitesi içerisinde bir ziyaret kilise olarak işlevlendirilmesine yer verilmiştir.Sonuç olarak, araştırmalar sonucu elde edilen yazılı ve görsel belgelerin birleştirilmesiyle hazırlanmış olan Surp Sargis Kilisesi Koruma ve Restorasyon Önerisi örneğinde, 16. yüzyılın dinsel çeşitliliğinin simgelerinden biri olan Diyarbakır Kiliselerinin harap ve terk edilmişlikten kurtarılarak en kısa zamanda korunmaları gerektiği vurgulanmıştır.
