Özet:
Bu tezde, Osmanlı politik sistemi-saray mimarisi değişimlerinin paralel olarak incelenmesi öngörülmüştür. Tezin hedefi, tarihte karşılaşılan bu değişimlerin saray mimarisi üzerindeki etkilerinin neler olduğunun incelenmesi ve saray mekan organizasyonunda Osmanlı politik sisteminin ne derece etkili olduğunun anlaşılmasıdır. Girişte, tezin problem tanımlaması yapılmış, araştırılmak istenen noktalar ele alınmış ve tezin sınırları belirlenmiştir. İkinci bölümde, dönemin özgün belgelerinde saray sözcüğünün kimi zaman yüzyıllara göre, kimi zaman işlevsel olarak farklı kullanılması, bu farklı kullanımların ifade ettiği anlamların şimdiye dek yapılan çalışmalarda tasnifli biçimde ele alınmaması, saray kavramına yönelik belirli bir terminolojik çalışmanın bulunmaması üzerinde durulmuştur. Erken dönem saraylarından günümüze ulaşan verilerin yetersiz olması nedeniyle, ulaşılabildiği ölçüde Başbakanlık Osmanlı Devlet Arşivi (BOA) belgelerinden ve dönemin orijinal belgelerinden yararlanılarak saray tipolojisi çıkartılmaya çalışılmıştır. Üçüncü bölümde, Osmanlı yönetim sisteminin geçirdiği değişimler neden-sonuç ilişkisi içerisinde ele alınmıştır. Osmanlı'nın kuruluş yıllarındaki ideolojisi incelenmiş, bu ideolojinin İstanbul'un alınmasından, batılı etkilerin görülmeye başladığı dönem olarak kaynaklarda tanımlanan modernleşme dönemine kadar ve modernleşme dönemi içerisinde ne şekilde değiştiğine değinilmiştir. Dördüncü bölümde, Osmanlı yönetim sisteminin geçirdiği değişimlerin Osmanlı saray mekan örgütlenmesi üzerindeki etkileri yorumlanmıştır. Osmanlı sosyo-kültürel yapısındaki değişimlere paralel Osmanlı saray mimarisinin nasıl şekil değiştirdiği incelenmiştir. Sarayların farklılıkları bağlamında, dönemin imparatorluklarının (Bizans, Selçuklu ve Çin)saraylarına da değinilmiştir. Değerlendirme bölümü olan beşinci bölümde, Osmanlı yönetim saraylarının özellikleri karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Altıncı bölümde, tez genelinden çıkartılan sonuçlar toparlanmıştır. Tezde, Osmanlı saray mimarisinin, Osmanlı sosyo-kültürel ve ideolojik yapısının yüzyıllar içerisinde değişimine paralel olarak ve bu değişimlerden etkilenerek şekil değiştirdiği görülmüştür.
