Aydın'ın Mykale (Dilek/Samsun) Dağı'nda bir Bizans manastırı: Kurşunlu Manastır

Abstract

Aydın'ın Kuşadası ilçesine bağlı Davutlar Beldesi'nin yaklaşık 12 km. güneyinde, Mykale (Dilek / Samsun) Dağı üzerindeki, 690 m. yüksekliği olan Kurşunlu Tepe'nin yaklaşık 520 metredeki kuzey yamacında bir Bizans manastırı yer almaktadır. Bizans manastırlarının genel planına uygun olarak, manastırı oluşturan yapılar, çevresi duvarlarla çevrilmiş ve merkezinde kilisenin yer aldığı bir avlu etrafında düzenlenmiştir. Yemekhane, mutfak (?), keşiş hücreleri gibi binalar bu avlunun etrafında, çevre duvarına bitişik olarak dizilmişlerdir. Manastırı çevreleyen duvar, üzerinde bulunduğu tepenin topografyasına göre biçimlenmiştir. Kompleksin güney ve kuzey duvarları bazı yerlerinden yıkılmış olmasına rağmen büyük ölçüde ayaktadır, doğu duvarı belli bir yüksekliğe kadar görülebilirken, batıda çevre duvarına ait belirgin bir veriye rastlanmamıştır. Manastırın merkezinde yer alan kilise, muhtemelen 19. yüzyıl sonlarındaki tamir edilmiş haliyle, batıdaki giriş mekanı hariç tamamen ayaktadır. Kilisenin bazı duvarlarında belli bir yüksekliğe kadar özgün doku görülebilmektedir, bunlar, taşların tuğlalarla çevrelendiği ?çerçeveli teknik? olarak bilinen bir teknikle örülmüş duvarlardır. Kilisenin doğu duvarında, dışa taşkın üçlü apsis düzenlemesi görülmektedir, ortadaki apsis beş, iki yandaki küçük apsisler üç cephelidir. Yapının kuzeydoğu ve güneydoğu köşelerinde, litürjik amaçlar için kullanılan pastophorion odaları yer almaktadır. Kilisenin özgün plan şeması mevcut verilerle anlaşılamamaktadır, bu nedenle üç farklı plan tipi ihtimali üzerinde durulmuştur, tek nefli beşik tonozlu bazilikal plan, üç nefli ve neflerin üzeri beşik tonozlu bazilikal plan ve ?uzatılmış veya genişletilmiş (extended) kare içinde haç plan?. Kilisenin batısındaki giriş mekanı, 19. yüzyıldaki inşaatta, farklı bir kullanım için yeniden düzenlenmiş olmalıdır. Manastırın kuzeybatı köşesinde, duvarlardaki kat izlerinden iki katlı olduğu anlaşılan dikdörtgen yapının yemekhane ve erzak deposu olarak kullanılmış olması kuvvetle muhtemeldir. İkinci katın başlangıcına kadar ayakta olan yapının girişi, güney cephesinden sağlanmaktadır. Manastırın üç tarafına dağılmış 13-14 mekanın keşiş hücreleri olduğu söylenebilir. Bunların bir bölümü kuzey ve güney çevre duvarına, geri kalanlar ise manastırın batısında, yemekhanenin önündeki kuzey-güney eksenli taraça duvarına bitişik olarak inşa edilmişlerdir. Manastırın yaklaşık 100 m. doğusunda, üzerindeki kemer ve duvar izlerinden iki katlı olduğu anlaşılan bir mezar şapeli yer almaktadır. Kilisenin özgün duvar tekniğinin, tamamı Laskarisler Dönemi'ne (1204-1261) atfedilen, Kahvehisar Adası'ndaki 8 no.lu kilise, İkiz Ada'daki 4 no.lu kilise ve Sardes'teki E kilisesiyle, muhtemel plan tipinin de Bursa Tirilye'deki Kemerli Kilise'yle benzerlikleri dikkate alınarak, Kurşunlu Manastır'ın 13. yüzyıla ait olduğu öne sürülebilir.