Haseki Darüşşifası mimari değerlendirmesi ve koruma sorunları

Abstract

Anadolu'da asırlardır ayakta kalmayı başarmış ve Selçuklulardan Osmanlılara kadar varlıklarını devam ettirmiş olan darüşşifalar, temeli vakıf kavramına bağlı, pratiğe ve gözleme dayalı, hastaların tedavi edildiği ve sağlık ile ilgili bilgilerin verildiği hayır kurumlarıdır.Merkezi planda inşa edilmiş darüşşifa yapılarının gelişmiş bir örneğini sunan Haseki Darüşşifası, Haseki Hürrem Sultan adına, Mimar Sinan tarafından 1538 - 1550 (945-957) yılları arasında inşa edilen Haseki Külliyesi'nde yer almaktadır. Bu çalışmada Haseki Darüşşifası'nın mimari ve kültürel değeri ile yüzyıllar içerisindeki gelişim ve değişimi incelenmiş, koruma sorunları ve günümüz uygulamaları değerlendirilmiştir.Çalışmanın başında, yapının bulunduğu Haseki Semti ve çevresinin "Çorak Tepe" olarak adlandırıldığı Bizans döneminden günümüze kadar olan tarihçesi incelenmiş, ardından vakfiyeler ile bağlantılı olarak Haseki Külliyesi'nin yapım süreci ve darüşşifa dışında külliyeyi oluşturan diğer yapıların geçirdikleri onarımlar ile genel özellikleri üzerinde durulmuştur.Dördüncü bölümde çoğunlukla tıp tarihi kaynaklarından yararlanılarak darüşşifa kavramı ve Osmanlılarda tıp eğitimi incelenmiştir. Bu bölümde ayrıca Osmanlı darüşşifaları plan şemalarına bağlı olarak, klasik medrese planlı, çifte medrese planlı ve merkezi planlı darüşşifalar olmak üzere üç başlık halinde örnekleri ile birlikte ele alınmıştır.Beşinci bölümde Haseki Darüşşifası'nın yapılan rölöve çalışması ve diğer kaynaklar ışığında tarihçesi ve mimari özelikleri ayrıntılı bir şekilde incelenmiş, darüşşifayı oluşturan mekanlar, yapım sistemi ve cephe özellikleri ele alınmıştır. Daha sonra başta strüktür sorunları olmak üzere yapıda mevcut problemler üzerinde durulmuştur. Gerek malzeme, gerekse yapı elemanı bazında olanlar ve kötü onarım veya işlev değişikliklerine bağlı olan bozulmalar olası sebepleri ile birlikte araştırılmaya çalışılmıştır.Haseki Darüşşifası'nın yüzyıllar içerisinde çeşitli doğal afetlere maruz kaldığı ve birçok kez onarılarak değişik işlevler yüklendiği bilinmektedir. Yapının farklı dönemlerinin takip edilebildiği, ulaşılabilen fotoğraflar ve çizimler ise yapının 20.yy'daki durumuna dair bilgi vermektedir. Bu verilere dayanılarak altıncı bölümde Darüşşifa'nın 20.yy'da geçirdiği üç onarım (1910-1913, 1946-1948, 1963-1974) değerlendirilmiş ve restitüsyon önerileri hazırlanmıştır.Haseki Hürrem Sultan Külliyesi günümüzde, İstanbul Avrupa 2010 Kültür Başkenti çalışmaları kapsamında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilmektedir. Tez çalışmasının son bölümünde Haseki Darüşşifası'nda mevcut restorasyon projesi kapsamında yapılan çalışmalar yerinde incelenerek anlatılmış ve değerlendirilmiştir.