Balkan ve Karadeniz ülkelerinde güncel tarih ders kitaplarında Osmanlı-Türk imajı

Abstract

Bu çalışma “Balkan ve Karadeniz Ülkelerinde Güncel Tarih Ders Kitaplarında Osmanlı / Türk İmajı” başlıklı (110K571 nolu) ve Prof. Dr. Mehmet Hacısalihoğlu tarafından yürütülen TÜBİTAK 1001 projesi çerçevesinde hazırlanmıştır. Proje Bulgaristan, Yunanistan, Güney Kıbrıs, Makedonya, Sırbistan, Karadağ, Kosova, Bosna-Hersek, Hırvatistan, Arnavutluk, Ermenistan, Azerbaycan ve Rusya gibi Balkan ve Karadeniz ülkelerinin ilk/ortaöğretim kurumlarında okutulan tarih ders kitaplarında Osmanlı/Türk İmajının karşılaştırmalı olarak incelenmesini amaçlamaktadır. 20. yüzyılda sosyal bilimler alanında disiplinlerarası yaklaşımların öne çıktığı görülmektedir. Karşılaştırmalı edebiyatla yaşam bulan ve giderek bağımsız bir bilim dalı olma yolunda ilerleyen imgebilim ulusal tarih yazımında biz/öz ve yabancı/öteki inşasına karşılaştırmalı bir bakış açısı kazandırmıştır. Bu bağlamda bu çalışmanın da kuramsal altyapısını oluşturan imgebilim insanların kendilerini ve karşılarındakileri nasıl betimlediklerini anlamak için yol gösterici niteliktedir. Tarih ders kitapları, okul çağındaki kuşakların siyasal iktidarların istekleri doğrultusunda toplumsallaşması için kullanageldiği en önemli araçlardan birisidir. Araştırmada kullanılan tarih ders kitaplarının içerikleri de bu önermeyi doğrulamaktadır. Araştırmada, 2010 – 2011 eğitim öğretim yılında, ilgili ülkelerin ilk-orta-lise düzeyinde zorunlu olarak okutulan tarih ders kitaplarında Osmanlı/Türk imgeleri incelenmektedir. Çalışmanın amacı, ilgili ülkelerde okutulan tarih ders kitaplarında biz/öz ve yabancı/öteki imgelerinin nasıl aktarıldıklarını tespit etmek ve karşılaştırmalı analizini yapmaktır. Böylece devletlerin karşılıklı ilişkilerinde süregelen uyuşmazlıkların barışçıl yöntemlerle çözümlenebilmesine katkı sağlamaktır. Buna bağlı olarak çalışmanın temel malzemesini ilgili devletlerin kontrolü dâhilinde hazırlanan ve ülke genelindeki okullarda okutulmak üzere satılan/ücretsiz olarak dağıtılan tarih ders kitapları teşkil etmektedir. Çalışma ilgili ülkelerin kendilerini ve Osmanlı’yı/Türkiye’yi nasıl gördüklerini/konumlandırdıklarını belirlemeye yöneliktir. Dolayısıyla çalışmaya konu olan ülkelerin kesişen geçmişlerinde/tarihlerinde yer alan savaşlar/sosyal olaylar araştırmanın temelini oluşturmaktadır. İncelenen içeriklerde Osmanlı/Türk imajına genel olarak olumsuz bir anlam yüklendiği görülmektedir. Çalışma, tarih ders kitaplarının, öğrencilerin Osmanlı dönemine bir ortak geçmiş bilinci ile bakmasını sağlayacak bir biçimde tasarlanması gerektiğini ortaya koymaktadır. Türkiye ve Osmanlı imgesinin tarih ders kitaplarında incelenen ülkenin güncel politik duruma göre yorumlandığını göstermektedir. Tarihin ders kitaplarına aktarımında yer verilen imgelerin çözümlenmesinde metin ve söylem analizi tekniklerinden faydalanılmış; anlatımları açıklayan ya da destekleyen görsel malzemeler de değerlendirme kapsamında tutulmuştur. Yapılan anketlerle de ders kitaplarında tespit edilen imgelerin yaygın etkisi ölçülmeye çalışılmıştır.