Köy enstitüleri deneyiminin bellek (anılar-anlatılar-söylem) üzerinden incelenmesi : enstitülerin birey, toplum ve çevre üzerindeki etkileri

Abstract

Dönemin toplumsal koşulları ve siyasi ortamı bağlamında Köy enstitülerinin bireyler ve çevre üzerinde ne tür etkileri olduğunu ortaya çıkarmak, bu çalışmanın temel amacıdır. Söylem analizi (belgesel ve diğer yayınların incelenmesi) ve bireysel görüşme bu çalışmada kullanılan yöntemlerdir. Çalışmada öncelikle alanla ilgili literatür taraması yapılmış, Köy enstitülerinde öğrenci olmuş ya da görev yapmış kişilerin yazdıkları anı kitapları incelenmiş, konuyla ilgili belgesel filmler izlenerek analiz edilmiş ve enstitü mezunu kişilerle görüşmeler yapılmıştır. Yapılan incelemelerden hareketle, Köy enstitülerinin birey üzerinde dönüştürücü etkiler yarattığını görmekteyiz. Enstitülerde bulunan öğrencilerin geleneksel kadın ve erkek cinsiyet rollerine karşı bakış açılarının değiştiği ve bu açıdan zihniyet dönüşümü yaşadıkları tespit edilmiştir. Enstitülere geldiklerinde kendini ifade etmekte bile zorlanan bireyler, Köy enstitülerinde yaşadıkları sürecin sonunda kendini özgürce ifade eden, hakkını arayan ve toplumsal yarar için talepleri olan bireye dönüşmüşlerdir. Köyündeki sosyal çevrenin folklorik unsurlarının sınırlarında yaşayan kişiler, enstitü deneyimi ile sosyal çevresini genişletip farklı kültürel unsurlar ile temas etmiştir. Enstitülerin, sosyal ve doğal çevre üzerinde de yansımaları olmuştur. Kırsalda yeni üretim biçimleri ile ekonomik yarar sağlanmış, oluşturulan çevre bilinci ve yaklaşımı sayesinde doğal çevrenin ekolojisi kısa ve uzun vadede değişmiştir. Sosyal çevre ilk defa enstitüler aracılığı ile tiyatral etkinlikler ile tanışmıştır. Enstitülerin bulunduğu çevrede insan ve ticari ürün hareketliği artmış ve bu durum enstitüleri sosyal bir çekim merkezi haline getirmiş, böylelikle enstitülerin yakın çevresindeki yerleşim birimlerinin ulaşım koşullarının iyileşmesi sağlanmıştır. Sosyal çevreye elindeki sağlık hizmetlerini sunmuş, bu sayede civardaki insanlar fenni sağlık hizmetleri ile tanışmışlardır. Bunlara ek olarak bazı teknolojik yenilikler, enstitülü öğretmenler tarafından ilk defa köylere götürülmüştür. Sonuç olarak Köy enstitülerinin temas ettiği birey ve sosyal çevrenin baskıcı ve dayatmacı ataerkil yaklaşımlarının değişmesini, demokrasi bilincinin kazanılmasını sağladığı görülmektedir. Kız çocuklarının okullaşmasında enstitülerin etkileri olmuş; özellikle de eğitimli kadınların artmasına; sanat, tıp ve mimari gibi pek çok alanın kırsala taşınmasına da aracı olmuştur. Uygulanan eğitim felsefesiyle de Türkiye'nin siyasi tarihinde politik bir tartışma konusu olarak öne çıkmıştır. Bu yönüyle enstitüler Türkiye'nin siyasi tarihinde politik tartışma konusu olarak önemini ve güncelliğini korumaktadır.