Tiyatro, çeviri ve estetik : yok-çeviriden sahnelemeye Türkçede Stoppard

Abstract

Bu çalışma tiyatro çevirisinde "estetik" konusunu ele almaktadır. İlkin sanatta güzel kavramı etrafında oluşan bir felsefi alan olarak ortaya çıkan estetik, geçirdiği paradigma değişiminin bir sonucu olarak sanat alanında insan üretim ve tüketiminin doğasını ele alan sosyoloji gibi sosyal bilim dalları içinde daha çok tartışılan bir kavram haline gelmiştir. Tiyatro çevrisi bir metnin ya da metin türünün çevirisinden daha fazlasını kapsar; metin ve insanın etkileşim alanında ortaya çıkan tüm estetik ilişkileri bünyesinde barındırır. Burada değinilen insan ve estetik vurgusu tüm önemine rağmen, Çeviribilim alanında hem çeviri hem de yok-çeviri açısından üzerinde çok az durulan konulardan biri olarak karşımızda durmaktadır. Bu boşluğu göz önünde bulunduran bu çalışma, tiyatro çevirisi ve estetik konusunu ele alırken, tiyatronun sahneleme ve metin ikiliği içinde ortaya çıkan doğasını ele almak için arşiv ve repertuvar kavramlarını kullanmaktadır. Çalışmada öncelikle estetik ve Çeviribilim çalışmalarının nasıl ilişkilendirilebileceği ele alınacaktır. Her ne kadar öngörülen estetik perspektif var olan çevirilere betimleyici açıdan yaklaşmaya elverişli olsa da, çalışma daha çok yok-çeviri üzerine odaklanacaktır. Çalışmada örneklem için Tom Stoppard'ın Türkiye'deki çeviri serüveni ele alınacaktır. Stoppard, tüm dünyada "modern klasik" olarak anılmaya başladığı 1960'lardan bu yana birçok dile çevrilmiş ve çok kez sahnelenmiştir. Oysa yazarın Türkiye macerası ilkin 1990 yılında gerçekleşen Rosencrantz ve Guildenstern Öldüler sahnelemesi ve 2000 yılında, Toplu Oyunları ile yayınlanan ilk çevirisi ile nispeten geç tarihlerde başlamaktadır. İnceleme konusunda Stoppard tiyatrosunun tüm özelliklerini sergileyen en bilindik ve en çok sahnelenen oyunu olması sebebiyle Rosencrantz and Guildenstern Are Dead metni üzerine daha çok odaklanılacaktır. Sonuç olarak, bu çalışma tiyatro çevirisinde yabancı eserlerin kültürel alana girişinde karşılaştıkları direniş ve kabul ilişkilerine, bir kısıt olarak görülebilecek estetik ve sunduğu sosyolojik formülasyon aracılığıyla nasıl bakılabileceğini ele almaktadır.