Doğu Marmara otomotiv sanayi kümesinin evrimsel ekonomik coğrafya perspektifinden analizi

Abstract

Bu çalışmada Türkiye’de otomotiv sanayi sektörünün yoğunlaştığı Doğru Marmara (Bursa, İstanbul, Kocaeli, Sakarya) otomotiv sanayi kümesinde 2008 yılı sonrasında yaşanan değişim incelenmiştir. Küme, firmalara pozitif dışsallık sağlayan bir mekansal organizasyon olarak özellikle 1990’lar ve 2000’ler itibariyle geniş bir tartışma alanı bulmuştur. Bu tartışma alanı kümelerin iç işleyişini anlamaya, politika aracı olarak kümeleri değerlendirmeye yönelik birçok çalışmaya zemin oluşturmuştur. Bu süreçte literatürde eksik olan küme evrimi konusuysa evrimsel ekonomik coğrafya ve evrimsel ekonomik coğrafya çatısı altındaki uyum döngüsü yaklaşımıyla 2000’ler sonrasında literatürde geniş bir yer almaya başlamıştır. Literatürün geldiği bu noktada, Doğu Marmara otomotiv sanayi kümesi değişimini inceleyen bu çalışma, evrimsel ekonomik coğrafya ve uyum döngüsü yaklaşımını teorik arka plan olarak almıştır. Çalışmanın analitik zeminiyse küme literatüründe sıkça atıfta bulunulan kavramlardan ve bu kavramların ilişkilerinden oluşan, evrimsel ekonomik coğrafya ile uyum döngüsü yaklaşımı kapsamında küme değişim analizi için önerilen eylem, ağ, bağlam analitik çerçevesi olarak belirlenmiştir. Doğu Marmara otomotiv sanayi kümesi, Türkiye otomotiv sanayi sektöründe olduğu gibi 2005 sonrası dönemde Ar-Ge, tasarım ve teknoloji yönetiminin hakim olduğu bir yapıya sahiptir. Ayrıca, kümenin hem üretim hem de pazar anlamında güçlü küresel bağlantılarının olması ve ana firmaların küresel firmaların iştiraki olması, sektörün küresel anlamda geçirdiği değişimin kümede de etkili olmasına neden olmuştur. Bu dönem içerisinde, aktörler yenilik yaparak değişime uyum sağlamaya çalışmıştır. Bununla ilişkili olarak, 2008 yılında 5746 sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun ile Ar-Ge merkezlerinin kurulmaya başlanması, Doğu Marmara otomotiv sanayi kümesindeki birinci yan sanayilerin sektörün değişen koşullarına uyum sağlaması için gerçekleştirdiği temel eylemdir. Yaşanan değişime uyum sağlamak için gerçekleştirilen bu eylem ve bu eylemle ilişkili diğer eylemler aktörlerin mevcut ağ yapılarını da değiştirmiş ve yeni ağlar kurmalarını sağlamıştır. Bu kapsamda, çalışma kümede yaşanan bu değişimi tespit etmek ve bu değişimin arkasındaki nedenleri araştırmayı, değişimin nasıl gerçekleştiğini incelemeyi amaç olarak belirlemiştir. Bu amaçla, tezin analitik zemin olarak aldığı eylem, ağ, bağlam kavramlarından ve ilişkilerin oluşan analitik çerçeve geliştirilmeye çalışılmış ve bu analitik çerçeve üzerinden saha araştırması yapılmıştır. Saha araştırmasında çalışmanın odağındaki birinci yan sanayilere nicel yöntem doğrultusunda anket uygulanmış ve bu yöntem sonucunda değişim, bu değişimin eylem ve ağda farklılaşmaları tespit edilmiştir. Bununla birlikte, nitel yöntemle ana sanayi, STK ve birinci yan sanayiler ile yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilerek değişimin nedenleri ve nasıl gerçekleştiği incelenmiştir. Sonuç olarak çalışmada, Doğu Marmara otomotiv sanayi kümesinin bir değişim geçirdiği, bu değişimin aktörlerin gerçekleştirdikleri eylemlerde, kurdukları ağlarda ve kümenin bağlamında görüldüğü tespit edilmiştir. Ancak, küresel ilişkileri güçlü olan kümede, küresel etkilerin küme bağlamını büyük oranda belirlediği görülmüştür. Ayrıca kümede yaşanan değişime her aktör aynı şekilde tepki göstermemiş, aynı eylemleri gerçekleştirmemiş ve kurdukları ağlarda aynı değişimler yaşanmamıştır. Bu sonuçlar eylem, ağ, bağlam analitik çerçevesinin geliştirilmesi gereken yönleri açısından küresel etkilerin küme değişimi analizine dahil edilmesi gerektiğini; her aktörün kümedeki değişime aynı şekilde tepki göstermediğini ve eylem, ağ, bağlam kavramları arasındaki ilişkilerin eşit olmadığını, bağlamın eylem ve ağı belirlediğini göstermektedir.