Kayseri Kapalı Çarşısı'nın tarihsel gelişim süreci, koruma ve yeniden canlandırma ilkeleri üzerine bir araştırma

Abstract

Kayseri'de her dönem ticaretin gelişimini etkileyen unsurlar olmuştur ve şehir her dönem önemli bir ticaret merkezi olmuştur. Bu nedenle Kayseri köklü bir ticari yapı geleneğine sahiptir. Kayseri'de çarşılar şehrin etrafında (sur dışında) yer alırken, 14. yüzyılın ikinci yarısından itibaren şehir merkezinde de (sur içinde) ticari yapılar yapılmaya başlanmıştır. Kayseri Kapalı Çarşısı, İç Kale ve Ulu Cami arasındaki alanda zamanla gelişmiştir. Bu tez çalışması kapsamında; Pamuk Hanı, Bedesten, Gön Hanı, Urgancılar Çarşısı, Vezir Hanı, Hacı Efendi Çarşısı, Dükkanlar ve Kazancılar Çarşısı Kapalı Çarşı'yı oluşturan yapılar bağlamında değerlendirilmiş ve incelenmiştir. Kayseri Kapalı Çarşısı ticari konumu ve kimliği nedeniyle bu tez çalışması için inceleme bölgesi olarak seçilmiştir. Kapalı Çarşı bu çalışmada koruma bağlamında ele alınmıştır. Bu çalışmada Kapalı Çarşı'nın fiziksel, işlevsel ve sosyal gibi pek çok bağlamda oluşum, gelişim ve değişim süreci irdelenip, sorunları tespit edilerek, koruma ve yeniden canlandırılma ilkelerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısına doğru kentsel ticaretin biçim, anlam ve yer değiştirmesi Kapalı Çarşı'nın önemli bozulma nedenlerindendir. Şehrin merkezindeki ticaret alanları sadece bölgesel olarak değil, aynı zamanda kavramsal olarak da değişmiştir. 20. yüzyıla kadar ticaret alanı olarak kullanılan Kapalı Çarşı yerini etrafını saran, dönemin yeni yapılan iş hanlarına bırakmıştır. Yaklaşık son on beş yıldır ise bu iş hanları yerini AVM'lere bırakmıştır. Bunun sonucunda ticaret bölgesinin yeri değişerek başka bir alana yönlenmiştir. Bunun sonucunda Kapalı Çarşı ve etrafındaki ticari doku ölü ticaret alanı haline gelmeye başlamıştır. Ayrıca ticaret biçimi, esnaf ve kullanıcı ilişkileri, ürünlerin kalitesi, gibi ticaret alanını oluşturan soyut unsurlar da değişmiştir ve bölge ruhunu ve yaşanırlığını yitirmiştir. Bütün bunlar şehre, bölgeye, yapılara ve şehir halkına kentleşmenin olumsuz etkileri olarak yansımaktadır. Tüm bunlar Kapalı Çarşı ve etrafının değersizleşmesine neden olmaktadır. Kayseri Kapalı Çarşı ve yakın çevresindeki ticaret alanları önemli konumu nedeniyle, işlevlendirme ve kullanıcı kitlesi potansiyeli taşımaktadır. Şehrin merkezinde bulunan bu alan, 2000 yılına kadar şehrin ticaret alanı görevini faal olarak sürdürmüştür. Zamanla işlevini AVM'lere bırakınca, bu bölgede istek ve talepler azaldığı için satılan malların kalitesi ve çeşitleri de düşmüştür. Bunun sonucunda bölgede terk edilme iyice hızlanmıştır. Bu durum bölgesel bir sorun olmanın ötesinde, bölgenin yaşanabilirliğini azaltan kentsel ve toplumsal bir sorun olarak koruma bağlamında da değerlendirilmiştir. Bu çalışma Kapalı Çarşı'nın tarihsel kimliğini ve tekrar kentsel yaşam içinde korunarak yer alabilme potansiyelini ortaya çıkarmayı amaçlanmaktadır. Sonuç olarak Kayseri Kapalı Çarşısı günümüze gelene kadar fiziksel ve işlevsel olarak bozulmuştur. Çevresel nedenler, ekonomik nedenler, doğal afetler, yanlış restorasyon uygulamaları, kullanıcıları tarafından yapılan gelişigüzel değişikler gibi fiziki nedenlerle ve ayrıca yapıldığı dönemdeki alışveriş işlevi, hitap ettiği kitleler, sattığı ürünlerin kalitesi gibi Kapalı Çarşı'yı oluşturan birçok bileşen günümüze gelene kadar olumsuz yönde değişerek, Çarşı'yı çöküntü ticaret alanı haline getirmiştir. Bu değişim ve bozulma sürecinin nedenleri ve etkileri yerinde yapılan çalışmalarla, çeşitli kurumlardan yapılan araştırmalarla, kütüphane araştırmalarıyla, tarihi belge ve bilgilerle incelenmiştir. Tüm bu çalışmalar, tespitler çeşitli yöntem ve analizlerle yazılı ve çizili olarak değerlendirilmiş ve özgün çalışmalar ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Tüm bu çalışmalar ışığında, Kapalı Çarşı'nın korunmasına ve yeniden canlandırılmasına yönelik ilkeler belirlenmeye çalışılmıştır. Bu çalışmanın ilerde Kapalı Çarşı ve çevresi için gerçekleştirilecek rehabilitasyon ve canlandırma projesi için önemli bir referans olabileceği düşünülmektedir. Kapalı Çarşı'nın sahip olduğu işlev ve kullanıcı potansiyeli çağın gereksinimlerini karşılayacak şekilde değerlendirilirse, Çarşı'nın sürekli yaşayan bir alan olarak ayakta kalacağı düşünülmektedir. Böylece yapının gelecek nesillere kimliğini ve özgünlüğünü kaybetmeden ulaşmasının mümkün olacağı düşünülmektedir. Bu çalışmanın sonuçlarının Kapalı Çarşı için sürdürülebilir bir gelişme ve koruma sürecini destekleyeceği düşünülmektedir.