Kentsel dönüşüm sürecinde konut kalitesi değerlendirme modeli önerisi

Abstract

Kentsel Dönüşüm Kanunu’nun amacı sadece tüm yapıları depreme dayanıklı kılmak değil, “fen ve sanat norm ve standartlarına uygun, sağlıklı ve güvenli yaşama çevrelerini teşkil etmek”tir. Bununla birlikte, ilgili kanuna bağlı olarak konut ve çevresinin sahip olması gereken nitelikler henüz tanımlanmamıştır. Kanunun 2012 yılında yürürlüğe girişinden 2017 yılı sonuna kadar iskan ruhsatı alan toplam konut sayısı 6 milyona yaklaşmıştır [1](TÜİK, 2018). Ancak, sunulan konutların tümünün kullanıcıyı tatmin eden niteliklere sahip olduğunu söyleyemeyiz. Onlarca yıldır esası değişmeyen imar mevzuatıyla şimdiye kadar gerçekleşenden farklı sonuçlar beklemek de doğru olmayacaktır. Bu bağlamda, insanın kendini yeniden ürettiği konut ve çevresine yönelik güncel kriterleri tanımlamaya ve nitelikli konutu sunmaya yönelik yeni ve bütüncül yaklaşımlar geliştirmeye ihtiyacımız bulunmaktadır. Bu çalışmanın amacı, kentsel dönüşüm sürecinde yenilenen konutun kalite kriterlerini tanımlayarak; bu kriterlerin önem ağırlıklarının ölçebilen ve en nitelikli konutu analitik olarak seçilebilen bir “Konut Kalite Değerlendirme Modeli” geliştirmektir. Bu modelin, Türkiye’ye özgü bir “Konut Kalite Değerlendirme Sistemi” kurulmasına da katkı sağlaması hedeflenmektedir. Çalışma kapsamında konutun kalite kriterlerinin tanımlanmasında uluslararası DQI, AEDET Evolution, DEEP, BQA, LEED, BREEAM ve özellikle konutlar için geçerli olan HQM, HQS, HQI (Housing Quality Indicator) gibi kalite değerlendirme sistemleri/standartları rehber olmuştur. Ayrıca Türkiye’de son dönemde yapılan konut ve çevresinin kalite standartlarını belirlemeye yönelik MATPUM (2010) gibi çalışmalar da ölçülecek kalite kriterlerinin belirlenmesinde referans alınmıştır. Belirlenen konut kalite kriterlerinin değerlendirilmesi ve öncelik değerlerinin hesaplanmasında Saaty [2] (1996) tarafından geliştirilen “Analitik Ağ Süreci” (AAS) yaklaşımı uygulanmıştır. AAS, nitel ve nicel tüm kriterlerin öncelik değerini, aralarındaki ağ yapısını gözeterek, katılımcıların ortak kararı üzerinden hesaplayabilen bir yöntemdir. Konut kalite kriterlerinin değerlendirilmesi için rastlantısal olarak seçilen kullanıcı karar grubu üzerinden AAS yönteminin uygulanması bu araştırmanın özgünlüğünü oluşturmaktadır. Araştırma, Kadıköy İlçesi’ndeki parsel ölçeğinde gerçekleşen kentsel dönüşüm projelerindeki kat maliklerinin değerlendirmeleri ile sınırlı tutulmuştur. Giriş bölümünde tezin; literatür özeti, amacı ve hipotezi aktarılmıştır. İkinci bölümde ise konutun nitelik sorunuyla ilişkili olması bakımından Türkiye’deki konut politikaları, konut sunum biçimleri ve “Kentsel Dönüşüm” mevzuatına bağlı olarak yürüyen süreç incelenmiştir. İkinci bölümün sonunda araştırma alanı olarak seçilen Kadıköy ilçesinde bu sürecin kentsel dokuda ve konut yapılarında yarattığı değişim; harita, proje ve resimlerle betimlenmiştir. Konut kalite kriterlerinin belirlenmesinde referans alınan standartlar ve araştırmalar üçüncü bölümde ayrıntılı bir şekilde irdelenmiş ve sentezlenmiştir. Araştırma yöntemi olan Analitik Ağ Süreci yaklaşımının kuramsal yapısı, uygulama prosedürü ve araştırma modeli dördüncü bölümde sunulmuştur. AAS esaslı olarak geliştirilen “Konut Kalite Değerlendirme Modeli”ne göre anket soruları oluşturulmuştur. Kadıköy’de kentsel dönüşümü yaşayan konut sahiplerine uygulanan anketin bulguları dördüncü bölüm sonunda değerlendirilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre, kat malikleri; “Malzeme Kalitesi”, “Depreme Dayanıklılık” ve “Yapım Maliyeti” kriterlerine konutun kaliteli bulunması bakımından üst sıralarda önem vermiştir. Bunda kullanıcıların görünen üzerinden görünmeyeni değerlendirme yaklaşımının ve parsel ile imar koşulları arasına sıkışmış konut tasarımının etkili olduğu düşünülmektedir. Bu çalışma sonucunda kentsel dönüşüm sürecinin yeniden yapılandırılması önerilmektedir. Sunulan “Kalite Değerlendirme Esaslı Kentsel Dönüşüm Süreci” önerisiyle, konut ve çevresinin kalitesini sağlamaya yönelik olarak, her projenin/her konutun; kendi kullanıcıları, proje müellifleri ve denetim sorumlularından bir karar grubu oluşturulması mümkün olacaktır. Karar grubu; ön proje, ruhsat projesi ve konut teslimi aşamalarında konutu KKDM ile tanımlanan kriterler ve yöntemle değerlendirebilecek ve yönlendirilecektir.