1939 ve 2015 yılları arasında uluslararası dünya fuarları bağlamında Türkiye ulusal pavyonlarının tasarım yaklaşımlarının değerlendirilmesi

Abstract

150 yıldan uzun bir süredir düzenlenmekte olan Dünya Fuarları (World Expo) geleceğe yönelik fikirlerin ve projelerin sergilendiği, bilimsel ve kültürel birikimlerin paylaşıldığı uluslararası etkinliklerdir. Teknoloji, inovasyon, çevre ile uyum gibi evrensel konulara odaklanan bu fuarlar ülkelerin ekonomik ve teknolojik gelişmesini göstermekle kalmayıp, yerel ve kültürel değerlerini de tanıtmaya aracılık etmektedir. Tarihsel süreçte ekonomik, siyasal, sosyal, kültürel ve teknolojik parametrelerde yaşanan kırılmaların, Dünya Fuarlarında ülkeleri temsil eden ulusal pavyonlar üzerinde önemli etkileri olduğu görülmektedir. Farklı yaklaşımlar doğrultusunda tasarlanan ve mimarlığın gelişim serüvenini anlatan ulusal pavyonlar, ülkelerin mimari alandaki değişimlerini de göstermektedir. Bu çalışmanın amacı; Türkiye’nin Dünya Fuarlarındaki mimari temsilini incelemek ve değişen mimari anlayışlar çerçevesinde ülkeyi diğer katılımcı ülkeler arasında konumlandırmaktır. Bu amaç doğrultusunda öncelikle, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan günümüze kadar katılmış olduğu Dünya Fuarlarında, ulusal pavyonları ile mimarlık literatüründe öne çıkan ülkeler saptanarak incelemenin kapsamı belirlenmiştir. Daha sonra, yabancı ulusal pavyonların mimari tasarımını biçimlendiren unsurların tanımlanmasıyla oluşturulan kavramsal çerçeve içerisinde, Türkiye’nin fuar katılımları değerlendirilerek ülkenin uluslararası ortamdaki mimari temsilinde yaşanan sorunların ortaya konması hedeflenmiştir. Bu çerçevede tez çalışmasının ilk bölümünde, çalışmanın amacı, kapsamı ve yöntemi açıklanmıştır. İkinci bölümde Dünya Fuarı kavramı ve tarihçesi hakkında kısa bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde, Türkiye’nin katıldığı tüm Dünya Fuarları ve inceleme alanı olarak belirlenen ülkelere ait ulusal pavyonlar kronolojik olarak incelenmiştir. Dördüncü bölümde, incelenen ulusal pavyonların mimari tasarımını etkileyen yaklaşımlar tanımlanarak fuarlar ve ülkeler bazında öne çıkan eğilimler ortaya konmuştur. Beşinci bölümde, Türkiye Ulusal Pavyonları bir önceki bölümde belirlenen yaklaşımlar ve dönemlerinin özellikleri çerçevesinde kronolojik olarak değerlendirilmiştir. Son bölümde ise yapılan araştırmanın genel bir değerlendirmesi yapılarak, ulaşılan sonuçlar açıklanmıştır. İncelenen Dünya Fuarlarında, yabancı ulusal pavyonların mimari tasarımını biçimlendiren en önemli tasarım yaklaşımlarının; ‘fuar temasına uyum sorunu’, ‘çağın ruhunu yakalama sorunu’, ‘deneysellik arayışları’, ‘mimari kaygılar’, ve ‘teknoloji & inovasyon sorunu’ olduğu görülmektedir. Türkiye’nin fuar katılımlarında ise bu yaklaşımlar genellikle etkili olmayıp, ülkenin ulusal pavyonları daha çok ‘turistik tanıtım amacı’, politik & ideolojik kaygılar’ ve ‘ulusal kimlik & imaj arayışları’ altında biçimlenmektedir. Teknolojik vurguları ve zengin mekân kaliteleriyle öne çıkan yabancı ulusal pavyonlarla karşılaştırıldıklarında Türk Pavyonları, Türk kimliğini yansıttığı düşünülen imgeler aracılığıyla turistik pazarlama faaliyetleri yapılan sıradan sergi binaları niteliğindedirler.