Özet:
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel
Müdürlüğü arşivinde, “terfi tezi” olarak adlandırılmış bazı belgeler bulunmaktadır.
Bu belgeler, Türkiye’nin dört bir yanındaki müzelerde, değişik meslek ve
unvanlardaki müze memurları tarafından terfi edebilmek amacıyla hazırlanmıştır.
Günümüze ulaşabilmiş olan bu terfi tezleri, 330 dosya şeklinde olup, Kültür
Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü arşiv birimindeki yetkililer tarafından Klasör
1’den Klasör 34’e kadar numaralandırılarak muhafaza altına alınmıştır. Tezlerin
halkbilimi, dilbilimi, coğrafya, tarih, hukuk, arkeoloji, kazı, restorasyon, sanat tarihi,
mimarlık tarihi vb. gibi birçok farklı alanda ve özgün konu başlıklarına göre
yazıldıkları tespit edilmiştir. Literatür taraması sonucunda, bu terfi tezlerinin
23.06.1934 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde kabul edilen 2530 sayılı
“Müze ve Rasathane Teşkilât Kanunu” doğrultusunda yazılmaya başladıkları
anlaşılmıştır. Bu kanunun dikkat çektiği nokta ise, terfi tezlerinin yazılma amacının
sadece terfi etmek olmadığı, ülkenin müzeciliğini çağdaş medeniyetler seviyesine
ulaştırmak için ülkenin milli değerlerinin kayıt altına alınmasının önemidir. Bu
çalışmada, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü arşivinde bulunan 330
adet terfi tezi içerisinden tarih bilgileri belli olup, mimarlık ve sanat tarihi alanlarına
büyük katkı sunan en erken 1943 tarihli, en geç ise 1973 tarihli çalışılmış olan 37
adet terfi tezinin birçok açıdan irdelenmesi yapılmıştır. Terfi tezleri ve müelliflerine
ait okumalar, hem birçok verinin aktarıldığı tablolar ile yapılan analizler sonucunda
hazırlanan grafikler, hem de belli bir kurguya göre tasarlanan kataloglar üzerinden
yapılmıştır. Bu bağlamda, terfi tezine uzanan süreç incelenirken, Osmanlı’dan
başlayarak T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’na kadar ülkenin müzecilik ve eski eser
politikasına yön veren tüm önemli gelişmeler anlatılmıştır. Bütün bunların ışığında,
37 adet terfi tezinin tek tek sanat ve mimarlık tarihine olan katkıları, birçok farklı
perspektiften bakmak suretiyle incelenmiştir. Sonuç olarak ise, terfi tezlerinin
Cumhuriyet’in ilanıyla beraber ülkede yaratmış olduğu etkinin büyüklüğünden,
ülkenin eski eser ve müzecilik politikasında sahip olduğu yerden ve bu önemli arşiv
belgelerinin gün yüzüne çıkarılmasının gerekliliğinden bahsedilmiştir.
