Tarihi çevrenin korunmasında mimari tasarımın rolü

Abstract

Türkiye’de 2005 yılında çıkarılan 5366 Sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun ve aynı isimli Uygulama Yönetmeliği ile yenileme alanı ilan edilen sit alanlarında hazırlanan mimari tasarım projelerine yönelik ortaya konan kültürel mirasın korunması evrensel ilkelerinin dikkate alınmadığı, yasal düzenlemelerin uygulamada yetersiz kaldığı ve bu bağlamda tarihi dokunun bütünlüğünü bozan, kimliğini değiştiren mimari tasarım çalışmaları yapıldığı gözlenmektedir. Günümüzde tarihi çevrede çağdaş mimari tasarım, koruma konusu içinde ele alınmaktadır. Bu kapsamda kültürel kimliğin değerinin korunmasını ve gelecek nesillere aktarılmasını sağlama amacına yönelik evrensel değerlerin tartışıldığı çalışmalar yapılmaktadır. Tarihi çevrede mimari tasarımı yönlendirecek evrensel ilkelerin mimari tasarımı biçimlendirmesi ve yönlendirmesi, özellikle yeni yapıların bu ilkeler doğrultusunda tasarlanması ve uygulanması kültürel mirasın korunmasına ve gelecek nesillere aktarılmasına yardımcı olacağı yaklaşımları ön plana çıkmaktadır. Tezde tarihi çevre koruma ve tarihi çevrede mimari tasarım kavramları, tarihsel süreçte ortaya konmuş, evrensel çalışmalar, kavramsal tartışmalar, uygulama yöntemleri üzerinden okunmuştur. Ülkemizde bu kapsamda yapılan yasal ve kurumsal düzenlemeler belirlenmiş, daha sonra bu kavramlar kapsamında tarihi çevrede evrensel mimari tasarım ölçütleri irdelenmiştir. Bu doğrultuda Tezde İstanbul’da öncelikli olarak, 5366 Sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun kapsamında “Yenileme Alanı” ilan edilmiş olan Tarlabaşı, FenerBalat ve Süleymaniye Yenileme Projelerinin, çalışmada tespit edilen evrensel tasarım ölçütleri kapsamında sorgulanması yanında ülkemizde tarihsel çevrede mimari tasarıma etki eden faktörlerin ortaya konması hedeflenmiştir. Bu doğrultuda projeler, çalışmada evrensel tasarım ölçütleri olarak belirlenen zaman, yer ve süreklilik kavramları çerçevesinde, konunun uzmanları ile yapılan anket çalışması aracılığı ile sorgulanmıştır. Söz konusu yenileme projelerinde tasarım çalışmalarının zaman, yer ve süreklilik, kavramlarını ele alma konusunda yeterli olmadığı, bunun sonucunda da kentsel koruma ve kültürel eser koruma konusunda başarısız olduğu tespit edilmiş, Türkiye’nin içinde bulunduğu siyasi, ekonomik ve yasal durumun tasarım çalışmalarına olumsuz yönde etki ettiği sonucuna varılmıştır. Sonuç olarak, mevcut durumda İstanbul örneğinde tarihi çevrede ortaya konan sonuçlar değerlendirilerek, tarihi çevrede uygulanan/uygulanmayan mimari tasarım ölçütleri bağlamında ortaya konmuş, sorunlar ve çözüm önerileri belirlenmiştir.