Tarihsel süreç içerisinde Kapalıçarşı

Abstract

Yüzyıllar boyunca farklı kültürlere ev sahipliği yapmış İstanbul’un merkezi konumdaki Tarihi Yarımada, günümüze ulaşan ve ulaşamayan bütün değerleri ile eşsiz bir mirastır. Bu mirasın şekillenmesinde büyük oranda etkili olan en temel işlevi ekonomi ve ticaret olduğunu söylemek iddialı olsa bile yanlış sayılmayacaktır. Buradan hareketle, şehirlerin kurgularını inceleyerek, bu kurguda ticari fonksiyonun etkisi ve önemi başlığı altında özelde Kapalıçarşı hakkında bir çalışma yapma motivasyonu ortaya çıkmıştır. Görev nedeniyle yapılan kurumsal çalışmaların bahsedilen alandaki edinimlere yön vermesi ile tez konusu şekillenmiş, uzun bir süreye yayılan çalışma sonucunda neticelenmiştir. Tezin giriş bölümünde, bir faaliyet alanından çok, sosyal bir eylem olan alışveriş ve bu eylemden beslenen kültürün oluşturduğu ticari mekanların kentteki tanımlanmasından söz edilmiştir. İstanbul özelinde Suriçi ticaret bölgelerinin konumlanışı üzerinde durulduktan sonra, literatür taramasının bir özeti sunulmuştur. Tez konusu ile neyin amaçlandığı ve bu amaç doğrultusunda ortaya konmuş hipotezin içeriği de aktarılarak bölüm sonlandırılmıştır. İkinci bölümde, öncelikle çarşı kelimesinin kavramsal çerçevesi oluşturulmuştur. Ardından İlk Çağdan başlayarak Antik Yunan, Roma ve Ortaçağ Avrupası’nda ticaret ve ticaret mekanları hakkında bilgiler aktarılırken, diğer taraftan Orta Asya Türk Devletleri, Türk-İslam Devletleri ve Osmanlı Devleti’nde yüzyıllara göre ticaret mekanlarının şehir kurgusunda değişen-değişmeyen özellikleri örneklemelerle, harita ve planlarla anlatılmıştır. Çalışmanın esas konusu olan Kapalıçarşı’nın oluşum sürecine kadar geçen zamanda Tarihi Yarımada’da ticari faaliyetlerin yürütüldüğü bölgeler, mekanlar hakkında üçüncü bölümde Roma ve Bizans Dönemi’ne ilişkin, dördüncü bölümde ise Osmanlı Dönemi’ne ilişkin bilgiler aktarılmıştır. Beşinci bölümde Kapalıçarşı’nın konumu, özellikleri, mimari gelişimi hakkında arşiv kaynaklarından, temel eserlerden, yazılmış tezler ve makalelerden derlenen veriler çakıştırmalı olarak irdelenerek, kanaat ortaya konmuştur. Tez çalışmasının literatüre en özgün katkısı olan günümüz Kapalıçarşı’sına ait güncel bilgiler, ölçümler, çizimler, raporlardan oluşan kısım bölümün sonunda yer almaktadır. Sonuç bölümü ile de yapılan analizlerin sonuçları ortaya konmuş, bunlara göre hipotez irdelenmiştir. Geniş çerçevesi, kıymetli kaynakçası, değerli arşiv belgeleri ile fotoğrafları, bu alanda bundan sonra yapılacak olan çalışmaların faydasına sunulmuştur.