Özet:
Lityum tuzu, bipolar bozukluk hastalarının sağaltımında ilk seçenek olarak tavsiye
edilen ilaç etken maddesidir. Buna rağmen son zamanlarda lityum tuzu içeren ilaç
kullanımında ve reçete edilmesinde birçok ülkede azalma görülmektedir. Bu
ilaçların sağaltım doz aralığı toksik doz aralığına yakın olduğu için hastalarda
yanlışlıkla fazla doz alımları ya da lityum iyon seviyesini etkileyen başka ilaçların
kullanımı lityum iyon kan seviyesinin artmasına ve toksik etkilerinin ortaya
çıkmasına sebep olmaktadır. Bundan dolayı lityum iyon kan seviyesi sıklıkla takip
edilmesi tavsiye edilmektedir.
Klinik olarak lityum iyon tayini alevli atomik emisyon spektroskopisi, alevli atomik
absorpsiyon spektroskopisi ve potansiyometrik iyon-seçici elektrotlarla
gerçekleştirilmektedir. Potansiyometrik iyon-seçici elektrotların; hızlı analiz
gerçekleştirmesi, ucuz olması, geniş çalışma aralığına ve kolay kullanıma sahip
olması birçok analizde yaygın bir şekilde kullanılmasını sağlamıştır. Fakat bu
yöntemin daha da yaygınlaşması için seçiciliklerinin geliştirilmesi, potansiyel
kararlığının arttırılması ve kalibrasyon ihtiyacının azaltılması gerekmektedir.
Hastaların kullanabileceği bir lityum ölçer için elektrodun potansiyel kararlılıktan
ziyade güvenilir sonuç vermesi için yüksek seçiciliğe sahip olması ve kalibrasyon
ihtiyacı olmaması beklenir. Kanda sodyum iyonu göreceli olarak fazla olduğu için ve
lityum iyonuna yakın özellikler gösterdiği için lityum iyon-seçici elektrotların
özellikle sodyum iyonuna karşı yüksek seçici olması arzulanır. Literatürde farklı
iyonoforlar ve lipofilik tuzlarla lityum iyon-seçici elektrotların seçiciliği arttırılmaya
çalışılmıştır.
Bu doktora çalışmasında farklı iyonoforların ve bu iyonoforlarla daha önce sıvı
çözeltilerde lityum ekstraksiyonunda başarılı bir şekilde kullanılmış çeşitli
moleküllerin, lityum iyon-seçici membranlarının seçicilikleri üzerine etkileri
incelendi ve sentetik ile gerçek insan serum numunelerindeki lityum iyonu seviyesi
tayini uygulamaları gerçekleştirildi. Hazırlanan elektrotların doğrusal çalışma
aralığının alt sınırı 10-4-10-5 M değerleri arasında bulundu. Alt tayin limitinde ise 10-
5 M değerinin altında sonuçlar alındı. Sodyum iyonuna karşı seçicilik testlerinde
seçicilik katsayısı en yüksek -3,22 değeri elde edildi. Lityum iyon katılmış insan
serum çalışmalarında geliştirilen elektrot ile alınan ölçümlerden elde edilen
sonuçlar ICP-MS sonuçları ile karşılaştırıldı ve %98 güvenlik seviyesinde sonuçların
uyumlu olduğu görüldü.
