Anadolu Türk kentinde kentsel imaj ögeleri değişim süreci Kastamonu örneği

Abstract

Bu çalışmanın ana amacı geleneksel kent dokularını kentsel tasarım ve çevre psikolojisi çerçevesinde inceleyerek öğrenmek ve buna bağlı olarak geleneksel dokuların kentsel imaj ve kentsel tasarım ögeleri konusundaki zenginliğini ortaya koymaktır. Ayrıca, yapı imar düzenleri ile gelişen konut alanlarının kentsel tasarım ve imaj konularındaki eksiğine dikkat çekmek ve gelişme alanlarının planlanmasında kentsel imaj faktörünün gözetilmesi amacıyla imaj ögelerinin tasarlanması konusunda ipuçlarını ortaya koymak da çalışmanın hedeflerinden biridir. Bu amaca ulaşmakta kullanılan temel yöntem ise, kentsel ve dokusal ölçekte özelliklerini korumuş olan yerleşmelerden birini seçerek analiz etmek, seçilen bu yerleşmede geleneksel doku ve gelişme dokularını kentsel imaja katkı ve içerdikleri imaj ögeleri yönünden karşılaştırmaktır. Bu çalışmada Anadolu Kenti'nin daha önce ele alınmamış olan 'kentsel imaj' boyutu algılama, öğrenme, sevme ve benimseme çerçevesinde incelenmektedir. Söz konusu incelemede gözlem, sözlü sorgulama, çizili sorgulama, farklı dönemlere ait kent fotoğraflarını ve haritalarını karşılaştırma yöntemleri kullanılmıştır. Bu yöntemlerin uygulanması ve sunulmasında da konuyla ilgili Lynch, Appleyard, Milgram gibi bilim adamlarının kentsel imaj çalışmaları Anadolu Kenti kapsamında değerlendirilmiştir. Araştırma örneği olarak Anadolu Kenti niteliklerini gösteren, günümüze kadar çok az değişikliğe uğramış geleneksel dokulara sahip olan Kastamonu kenti seçilmiştir. Bu kentin seçilmesindeki diğer önemli etkenler ise yerleşmenin kentsel imaj ögeleri açısından istenilen özelliklere sahip olması ve geleneksel yerleşmenin bir bütün olarak algılanmasını sağlayarak yerleşmenin görsel değerini arttıran (çanak biçimli) makroformudur. Beş bölümden oluşan çalışmanın Giriş bölümünde ülkemizdeki kentlerin çevre psikolojisi bağlamındaki sorunlarına değinilerek bu sorunlara neden olan kentsel tasarım çalışmalarının gerektiği anlamda uygulanmayışı konusu ele alınmıştır. Bu başlık altında çalışmanın amacı ve kapsamı irdelenerek araştırma örneği seçimine değinilmiş, analiz yöntem ve teknikleri açıklanmıştır. Son olarak çalışmayı oluşturan bölümlerin içerikleri özetlenmiştir. Kavramsal Çerçeve konulu ikinci bölüm dört alt başlıktan oluşmaktadır. Bunlardan ilki 'algılama kavramının' açıklandığı alt başlıktır. İkinci alt başlıkta ise çalışmaya temel oluşturan dört kuram ele alınmaktadır. Algı kavramına temellenen bu kuramlardan birincisi, özellikle çalışmanın gözlem sürecini yönlendiren 'Gestalt Kuramı'dır. İkinci kuram 'Algılamada Ekolojik ve Kültürel Kuram' ile üçüncü kuram 'Zihinsel Haritalar Kuramı' çalışmanın sözlü ve çizili sorgulamalarının gerçekleştirilmesi ve yorumlaması süreçlerinde değerlendirilmiştir. Çalışmada inceleme konusu olan 'Kentsel İmaj Kuramı'ndan ise araştırmalar sonucunda elde edilen verilerin kent mekanı bağlamında yorumlanmasında yararlanılmıştır. Üçüncü alt başlık ise tezin diğer temel kavramı olan 'Anadolu Kenti'nin tanıtılmasını içermektedir. Çalışmaya konu olan yerleşme özellikleri, çalışma içeriğinin gerektirdiği kapsamda, işlev alanları ve imaj öğeleri çerçevesinde ele alınmıştır. Dördüncü alt başlık bölüm değerlendirmesidir. Çalışmanın üçüncü bölümünün konusu Kastamonu kentinde imaj ögeleri incelemesidir. Bu bölümde öncelikle Kastamonu kentinin seçilme nedenleri açıklanmaktadır. Bunun devamında ise yerleşmenin konumu, tarihsel ve mekansal gelişim süreçleri ele alınmaktadır. Bu bölümün sonunda yerleşme ile ilgili bilgiler, gözlemler ve 'Kentsel İmaj Kuramı' ışığında uzman gözüyle kentin imaj ögeleri değerlendirilmektedir. Farklı dönemlere ait fotoğraf ve haritalar yardımı ile incelenen imaj ögelerinin değişimi bölümün değerlendirme kısmında sunulmaktadır. Çalışmanın dördüncü bölümü bir önceki bölümde ortaya konan kentin imaj ögelerinin kentte yaşayan yetişkinler, lise öğrencileri ve İstanbul'a göç etmiş kişilerin düşünceleri ve bilgileri kapsamında test edilmesi sürecini içermektedir. Bu bölümde farklı grup ile yapılan görüşmeler sonucunda yerleşmenin algılanmasındaki farklılıklar ve bunları etkileyen etmenler ele alınmaktadır. Üçüncü bölümde sıralanan Kastamonu yerleşmesi imaj ögeleri bu bölümün değerlendirmesinde zihinsel haritalardan derlenen imaj ögeleri ile karşılaştırılmaktadır. Son bölümde çalışmadan elde edilen sonuçlar ele alınmıştır. Bunlara ek olarak bu araştırmanın ne gibi çalışmalara temel oluşturacağı ve ne tür çalışmaların başlangıcı olduğu konusuna da bu bölümde yer verilmektedir.