Konser salonlarında dinleyici konumundaki akustik koşulların bütünsel akustik kalite üzerindeki etkisinin belirlenmesine yönelik bir yaklaşım

Abstract

Müzik ve benzeri performans amaçlı salonların akustik açıdan iyi olarak nitelendirilebilmesi için, akustik tasarım aşamasında gerekli olan kriterler üzerine şimdiye kadar çok çeşitli araştırmalar yapılmıştır. Akustik biliminin gelişimi ile birlikte bu kriterleri sağlamaya yönelik çeşitli parametreler geliştirilmiş ve üzerinde çalışılmaya başlanmıştır. Parametrelerin kabul edilebilir aralıkları ise literatürde işlev ve hacme göre belirtilmiştir. Ancak parametrelerin hacim içerisindeki dağılımları, hala çalışılmaya devam eden bir alan olarak görülmektedir. Hacim Akustiği, farklı işlev ve büyüklüğe sahip mekanlarda işitsel konforun sağlanmasını amaçlar. Bu amaç için, mekanın işlev ve hacmine bağlı olarak geliştirilmiş çeşitli hacim akustiği parametreleri kullanılır. Parametrelerin kabul edilebilir değerleri literatürde yalnızca işleve ve hacmin büyüklüğüne göre verilir. Bunun ile birlikte mekanın mimari formu ve biçimlenişi ise akustik kaliteyi doğrudan etkilemektedir. Akustik bir bilim olarak gelişmeden önce yapılmış iyi akustiğe sahip olduğu kabul edilen mekanlar örnek alınarak yapılan akustik düzenlemeler, 20.yy'da akustik biliminin gelişmesi ile yerini çeşitli hesaplamalara bırakmıştır. Bilgisayarların gelişimi ile birlikte günümüzde neredeyse tüm akustik çalışmalar bilgisayar ortamında geliştirilmiş programlarla yapılmaktadır. Geleneksel yöntemlerle yapılan hacim akustiği çalışmaları, akustik parametre değerlerinin salon ortalamaları üzerinden yapılırken, sanal ortamda yapılan modellemeler sayesinde, hacmin istenen noktalarındaki değerler elde edilebilmektedir. Günümüzde mekanların akustik tasarımı artık bilgisayar ortamında gerçekleştirilmekte, yine de tasarımlarda sıklıkla hacmin tümünü kapsayan ortalama değerler dikkate alınmaktadır. Diğer yandan, parametre değerlerinin dinleyici alanındaki dağılımının ortalama kabul edilebilir değerlerle ilişkisi, bir başka deyişle hacimde akustik konforun sağlandığı dinleyici bölge ya da noktalarının toplam dinleyici alanına oranı, mekanın bütünsel akustik konforunu etkilemektedir. Müzik amaçlı salonlardaki bütünsel akustik kalitenin irdelendiği bu çalışmanın amacı, son dönemde inşa edilen konser salonlarının tipolojilerinden yola çıkarak, dinleyici konumundaki akustik kalite ile bütünsel akustik kalite arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktır. Bunun için tez kapsamında çalışılan bölümler aşağıdaki gibi özetlenmiştir; 1. Bölümde literatür taraması sonucunda ulaşılan bilgiler ışığında salonlardaki bütünsel akustik kaliteyi sağlamaya yönelik çalışma alanının araştırmaya açık olduğuna değinilmiştir. Mimari biçimleniş ve akustik tasarımın, mekanda düzgün yayılmışlık ve bütünsel akustik kaliteye etkilerinin araştırılmasının çalışmanın amacı olduğu ortaya konmuş ve tezin hipotezi belirlenmiştir. 2. Bölümde, literatür taraması çalışması ile ilgili değerlendirme yapılmış ve önemli örneklerden bazıları sistematik olarak sıralanmıştır. Literatürde taranan çalışmalar, belirli başlıklar altında toplanmış ve bunların içerikleri irdelenmiş ve değerlendirmesi yapılmıştır. Literatür çalışması sonrasında 2000 yılından sonra inşa edilen müzik amaçlı salonlar ile ilgili araştırma yapılmış ve son dönemde en sık kullanılan plan tipololojileri elde edilmiştir. Buradan yola çıkarak en fazla kullanılan 3 adet plan tipi belirlenmiştir. Belirlenen plan tipleri, model çalışması için temel oluşturmuştur. 3.Bölümde, bütünsel akustik kalitenin sağlanması ve bölgesel durumun belirleyiciliğinin araştırılabilmesi için bir yaklaşım önerisi sunulmuştur. Farklı salonlarda parametrelerin karşılaştırılabilmesi ve değerlendirilmesi için çeşitli ön kabuller yapılmıştır. Kullanılacak nesnel parametreler, parametrelerin optimum aralıkları, değerlendirmeye alınacak oktav bantlar belirlenmiştir. Aynı zamanda 3 adet salon tipi için boyut ve kişi sayıları ile ilgili kabuller yapılarak bilgisayar ortamında modellenmiştir. 4.Bölümde, bilgisayar ortamında modellenen tüm salonların, seçilen hacim akustiği yazılımı ile hesapları yapılmıştır. Her salon öncelikle kendi içinde değerlendirilmiş, daha sonra birbirleri ile karşılaştırılması yapılmıştır. Salonların önce parametre bazında değerlendirmesi yapılmış, sonra bütünsel akustik kalite için bölgesel dağılımlar parametre bazında incelenmiştir. 5.Bölümde uygulama modelinin sınanması için bir yaklaşım önerisi sunulmuştur. Nesnel parametrelerin bölgesel bazda belirleyiciliğinin tespiti için, öznel değerlendirmelerle karşılaştırılmıştır. Bunun için modellenen salonlar arasından seçilen bir salon içerisinde işitselleştirme çalışması yapılmıştır. Elde edilen ses dosyaları, öznel değerlendirme için tecrübeli deneklere dinletilerek bir anket çalışması düzenlenmiştir. Ardından elde edilen sonuçların istatistiksel değerlendirmesi yapılmıştır. 6.Bölümde tüm çalışmada elde edilen sonuçların genel bir değerlendirmesi yapılmıştır. Sonuç olarak farklı plan tipolojilerine sahip salonların, birbirlerinden oldukça farklı akustik kaliteye sahip olduğu, oturma alanına göre bölgesel durumun, tüm salonlarda farklılık gösterdiği, dinleyici değerlendirmeleri ile nesnel parametrelerin arasında benzer bir ilişki olduğu ortaya konmuştur.