Özet:
Tüm dünyadaki ölüm nedenlerinin baş sıralarında bulunan kanser, tedavisi zor ve
tehlikeli bir hastalıktır. Kanser tedavi yöntemlerinden biri olan fotodinamik tedavi (PDT)
ise sahip olduğu avantajlar nedeniyle son zamanlarda oldukça önem kazanmaktadır. PDT,
patolojik dokularda biriken ışığa duyarlı bir bileşiğin (fotosensitizer, PS) lokal veya
sistemik uygulamasına dayanır. Ftalosiyaninler (Pcs), dokuya nüfuz eden yüksek dalga
boyunda güçlü ışık absorpsiyonları, triplet halde kalma sürelerinin uzun olması ve singlet
oksijen üretmedeki yüksek verimlilikleri gibi sebeplerle PDT için umut verici ikinci nesil
fotosensitizerlerdir. Bu bileşikler farklı gruplarla sübstitüe edilerek PDT uygulamaları
için daha uygun hale getirilebilmektedir. Yapısal stabiliteye sahip olan Schiff bazları,
önemli bir organik bileşik sınıfıdır ve antiviral, antikanser olmak üzere çok çeşitli
biyolojik aktivitelere sahip olması nedeniyle Pc’ler için sübtitüe edilebilecek gruplardan
biridir. Fotodinamik tedavi uygulamasında, ilaç hasta kanına direk enjekte edildiğinden
ftalosiyaninin suda çözünebilir olması çok büyük önem arz etmektedir. Ftalosiyaninlerin
su içerisindeki çözünürlüğünün düşük olması, biyolojik uygulamalarda kullanımını
kısıtlamaktadır. Ftalosiyaninlere fonksiyonel grup olarak kuartize amino grupların
eklenmesi ile suda çözünür hale getirilebilir ve PDT’de kullanılmasında avantaj
sağlayabilir. Bazik azot atomları vasıtasıyla biyolojik makro moleküller ile hidrojen
bağları oluşturabilen, mükemmel biyo uyumluluğa ve geniş bir biyolojik aktiviteye sahip
piridin ve kinolin türevleri bu özellikleri nedeniyle seçilebilecek önemli fonksiyonel
gruplardır.
Bu tez kapsamında, kendi başlarına göstermiş oldukları özellikleri aynı molekül üzerinde
birleştirerek kanser tedavisinde kullanılacak üstün özellikli iki farklı grup piridin ve
kinolin sübstitüe fotosensitizerlerin geliştirilmesi hedeflenmiştir. Molekül içi
konjugasyonunun sağlanması amacıyla piridin ve kinolin türevleri ftalosiyanin halkasına
imin bağı ile sübstitüe edilmişlerdir. Aynı zamanda bu bileşiklerin kuternize türevleri
sentezlenmiştir. Elde edilen piridin ve kinolin sübstitüe yeni tip PS’lerin fotofiziksel ve
fotokimyasal özelliklerinin incelenmesi sonucunda PDT de kullanılabilme potansiyelleri
açısından olumlu sonuçlar elde edilmiştir. Bu nedenle elde edilen yeni fotosensitizer
bileşiklerinin PDT ile kanser tedavisine önemli katkılar sağlaması beklenmektedir.
Sentezlenen bileşiklerin yapıları UV–vis, FT-IR, 1H-NMR, ve Kütle spektrofotometresi ile
karakterize edilmiştir.
