Tiyatro çevirisi bağlamında Bernard-Marie Koltès oyunlarının Türkiye'deki dolaşımı

Abstract

Doktora tezi olarak hazırlanan bu çalışmada Batı tiyatrosunda çağdaş klasik olarak kabul gören Bernard-Marie Koltès oyunlarının Türkiye'deki dolaşımı incelenmiştir. Çalışmada, kültürlerarası konumlarıyla birçok benzerlikleri içlerinde barındıran çeviri ve tiyatro, her iki alanın kuramcılarından yararlanılarak oluşturulmuş bir yöntem çerçevesinde ele alınmıştır. Buna göre Fransız tiyatro kuramcılarından Patrice Pavis'in sahnelemeye yönelik tasarladığı "kum saati" modeli çeviri alanına uyarlanarak uygulanmıştır. Uygulamada Koltès yapıtının çıkış kültüründe ortaya çıkış süreci ile bu yapıtın varış kültüründe yeniden üretimi aşamalı bir biçimde mercek altına alınmıştır. Çeviri incelemesi aşamasında Pavis'in önerdiği "bir somutlaştırma dizisi olarak çeviri modeli" kullanılmıştır.Tiyatro sanatının özellikleri tiyatro çevirilerinin farklı bir yaklaşımla gerçekleştirilmelerini zorunlu kılar. Bu düşünceden yola çıkılarak, çeviri pratiği bağlamında ele alınan metinler, çeviribilim alanında her geçen gün daha çok önem kazanan çeviri sosyolojisinin öngördüğü araçlardan yararlanılarak irdelenmiştir. Uyarlayıcı olarak tanımlanan eyleyicilerin dolaşıma olan katkıları, uygulama kapsamında birey ve kurum olmak üzere iki düzlemde incelenmiştir. Bu amaçla bir yandan çevirmenler, öteki yandan yayınevleri ve/ya da tiyatro kurumları yetkilileriyle gerçekleştirilen söyleşilerin sağladığı veriler ışığında bir sonuç elde edilmiştir.Uygulamalar sonucunda çevirilerin çoğunlukla her iki alanda bilgi ve/ya da deneyim sahibi ve çeviri süreçlerini gerekçelendirebilen çevirmenler tarafından gerçekleştirildikleri gözlenmiştir. Dolaşımda rol alan tüm eyleyicilerin Koltès metinlerini simgesel sermaye edinme aracı olarak kullandıkları anlaşılmıştır. Ayrıca Türk tiyatrosu ile Batı tiyatrosu arasında yer alan biçimsel, biçemsel ve izleksel farklılıklara karşın, Koltès'in özellikle olgunluk dönemi olarak tanımladığımız yapıtlarının hepsinin çevrildiği, hatta sahnelenmiş kimi oyunların yayımlanmamış olmakla beraber bir kereden çok çevrildiği saptanmıştır. Varılan sonuç, çağdaş Türk tiyatrosunun kat ettiği yolun da bir göstergesi niteliğindedir