İstanbul haritaları ve rölöve çalışmalarında kullanım olanakları

Abstract

Roma, Bizans ve Osmanlı imparatorluklarına başkentlik yapan, içerisinde kültürel mirasları barındıran, kara ve deniz ulaşımı için çok önemli bir merkez olan İstanbul için muhtelif amaçlara yönelik haritalar yapılmış olabileceği ve bu haritaların belirli tekniklere göre çizilmiş olması gerektiği düşüncesi bu araştırmanın ana dayanağı olmuştur. İstanbul dönüşüm geçiren çok büyük bir şehirdir. Bu sebeptendir ki belirli dönemlerin tarihini yansıtan eski yerleşim alanlarının korunması amacıyla eski İstanbul haritalarından, günümüz tekniklerinden de yararlanılarak eski eserlerin yeniden ihyasında yararlanılabilir. İstanbul hakkında binlerce kitap yazılmış, binlerce araştırma yapılmış, İstanbul'un tarihi, edebiyatı, mimarisi, sosyal ve iktisadi hayatı, felaketleri gibi konularda çok fazla kitap olmasına rağmen İstanbul topoğrafyası hakkında yeterli eser bulunmamaktadır. Bunun yansıması olarak geçmiş dönemlere ait nitelikli haritalar yok denebilecek kadar azdır. Mevcut haritalar yeterince özenli arşivlenemediğiden sınırlı sayıdaki eserlerden hakkıyla yararlanılamamaktadır. Son yıllarda İstanbul haritalarının önemi birçok disiplin yönünden özelikle mimarlık, şehircilik, ekonomik ve sosyal açıdan artmıştır. Bu sebeple eski İstanbul haritaları arşivlerden çıkmaya başlamıştır. Arşivlerde bulunan bu haritalar klasik harita yöntemleri kullanılarak yapılmıştır. Bu haritalardan daha fazla yararlanabilmek için, haritaların günümüz haritaları ile ortak bir sisteme getirilmesi gerekmektedir. Harita Mühendisleri tarafından ilk aşamada güncel hâlihazır haritalar ile çakıştırılıp, daha sonra paftalar koordinatlandırılmalıdır. En son aşama olarak haritaların sayısallaştırılması gerekmektedir. Bu çalışmada, İstanbul'un bilinen ilk haritalarından başlayarak günümüze kadar geçen zamanda yapılan haritalar niteliklerine göre gravür ve ölçmeye dayalı haritalar olarak sınıflandırılmıştır. Gravür tarzı haritaların yapılış amaçları ve tarihlerinden bahsedilmiş ve ölçmeye dayalı haritaların da üretim zamanı, kullanılan teknolojisi, haritanın içeriği ve koordinat sistemleri açısından incelenmiştir. Daha nitelikli İstanbul haritalarının yapılmaya başlandığı XIX. yüzyıl başları ve sonları arasındaki bu geniş zaman dilimi içerindeki değişim yorumlanarak bu haritaların mimarlıkta rölöve çalışmalarında nasıl kullanılabileceğine değinilmiştir. Özellikle Boğaziçi Öngörünüm Bölgesinde eski eser yapılarda, üç boyutlu konum belirleme, konum doğruluğu ve duyarlığı konuları incelenmiştir. Tamamen yok olmuş ve yaşatılmak istenen yapıların, bina konturları değişen yapıların orjinallerinin bulunması gibi mimari konularla birlikte, haritacılık mesleğinin temel konusu olan arazi topoğrafyasının değiştirilmeden binaların kotlandırılması konuları üzerinde durulmuştur. Boğaziçi Öngörünüm Bölgesinde eski eser yapıların rölöve, restitüsyon ve restorasyon projelerinde Harita Mühendisleri tarafından üretilen belgeler, röperli kroki, çap, kot-kesit belgesi, inşaat istikamet belgesi, kadastral paftalar, hâlihazır paftalar, eski haritaların tanımları ve nerelerden temin edildikleri anlatılarak, rölöve çalışmalarında hangi aşamada ne şekilde kullanılabileceği irdelenmiştir. Ayrıca rölöve alım ekniklerinde klasik rölöve, fotogrametrik rölöve ve lazer tarayıcılar ile rölöve alım teknikleri araştırılmıştır.