Siyaset kuramı açısından Mehmet Ali Aybar

Abstract

Bu tezin amacı, 1961-1969 yılları arasında Türkiye İşçi Partisi Genel Başkanlığı yapmış, Turk siyasi tarihinin önemli bir siması olan Mehmet Ali Aybar'ın siyasal kuramının tahlilini yapmaktır. Mehmet Ali Aybar'ın özgün Marksist anlayışı ile Batı Marksizmin kesişmeleri, Türk solundaki bölünmenin teorik ve kuramsal nedenleri de bu tezde ele alınacaktır. Bu bağlamda bu çalışma bir siyasi tarih çalışmasından çok siyasi kuramsal bir çalışmadır. Mehmet Ali Aybar bir siyasi aktivist olmanın yanmda aynı zamanda dogmatik olmayan bir Marksist kuramcıydı. Aybar'ın Marksizm anlayışı evrensel olmakla birlikte; sosyal sınıfların ve devletin siyasi, tarihsel özelliklerinden oluşan üst-yapmm belirlediği "ulusal koşullan" ihmal etmiyordu. Bundan dolayı sosyalizmin kuruluşunu her ülkede garanti eden "evrensel reçetelere" itibar etmedi. Türkiye'de yaşayan bir Marksist olarak, Türkiye'nin özgün siyasi ve toplumsal koşullarını anlamaya çalıştı. Aybar'a göre Osmanlı İmparatorluğu' nda hakim olan üretim biçimi, Avrupa' daki gibi feodalizm değildi. Buna göre Osmanlı'nın sosyal ve siyasi yapısı Batı Avrupa'dan oldukça farklıydı. Osmanlı'nın tersine Batı Avrupa'nın sosyal ve siyasal yapısı burjuvazinin ve sivil toplumun ortaya çıkmasına ve kapitalizmim gelişmesine müsaade etmiştir. Diğer taraftan Osmanlı İmparatorluğunun yapısı farklı bir siyasi sınıfın ortaya çıkmasına neden olmuştur: Bürokrasi. Hakim bir sınıf olarak bürokrasi toplumun tüm ekonomik ve siyasi yaşamı belirlemekteydi. Bundan dolayı Osmanlı İmparatorluğu'nda kapitalizmi burjuva sınıfı değil; bürokrasi sınıfı getirmiştir. Bu bürokrat gelenek Osmanh İmparatorluğu'ndan Cumhuriyet Türkiyesi'ne miras kalmış, tıpkı Osmanlı İmparatorluğu'nda olduğu gibi Türkiye'de de siyasi hayatta önemli bir rol oynamıştı. Buradan yola çıkarak Aybar, Türkiye sosyalistleri için en önemli sorunun bürokrat sınıfın yıkılması ve yerine daha demokratik bir sistemin kurulması gerektiğini savundu. Bu balomdan 1950 seçimlerini bürokrat sınıfın yenilgisi olarak gördü ve DP'nin zaferini destekledi. Aybar bununla birlikte bürokrasinin sosyalist rejimlerdeki rolünü de eleştirdi. Çekoslovakya'nın Sovyetler Birliği tarafından işgal edilmesine karşı çıktı. Buna bağlı olarak da sosyalist ve komünist partilerdeki bürokratik mekanizmaları eleştirdi ve Leninist parti modelimi reddetti. Bunun yerine yatay örgüt modelini önerdi.