Planlamada adil kent yaklaşımı çerçevesinde kentsel dönüşüm uygulamalarının incelenmesi: İstanbul Esenler ilçesi örneği

Abstract

Kent planlama disiplininin bugün önemli uğraş alanlarından biri de kentsel dönüşüm projeleri olarak öne çıkmaktadır. Dönüşümle birlikte, kentlerin işleyişini sağlayan normatif ve toplumsal düzlemin fiziksel ya da ekonomik yapı lehine kullanılması, kentsel dönüşüm kavramının kullanılmaya başlandığı ilk günlerden beri tartışılmaktadır. Bu bağlamda, planlama disiplininin rasyonel bir arayışın ötesinde normatif olgulara yaslanan bir uğraş içinde olduğu çeşitli kuramsal tartışmalarda izlenebilmektedir. Bu tartışmaların izlenebileceği yaklaşımlardan biri de ?adil kent? söylemidir. 1960 sonrası, toplumsal eşitsizliklere vurgu yapan politik-ekonomi perspektifine dayalı adil kent yaklaşımı, 2000?li yıllardan sonra daha çok tartışılır olmuş ve adil kent yaklaşımı kentsel kalkınma, kentsel yenileme ve kentsel dönüşüm uygulamalarında adalet gibi normatif bir olguyu kent plancılarının gündemine taşımıştır. Adil kent yaklaşımı, bu sayede neo-liberal perspektife bir alternatif oluşturma arayışında olmuştur. Adalet olgusunu, eşitlik, çeşitlilik ve demokrasi kavramları ile birlikte ele alan adil kent yaklaşımı, kent plancıları ve kentlerdeki karar vericiler için bir takım ilkeler ortaya koymaktadır. Bu çalışmanın amacı, Kent planlama yazınında yeni arayışları tartışmak, adil kent yaklaşımının sunduğu ilkelerden hareketle, 6306 sayılı Afet Dönüşüm Yasası Çerçevesinde ilk kentsel dönüşüm uygulamasının gerçekleştiği İstanbul Esenler İlçesi Havaalanı Mahallesi Kentsel Dönüşüm Projesi'ni incelemektir. Bu amaç doğrultusunda, birinci bölümde, literatür taraması, tezin amacı ve bulgulara ilişkin bilgiler sunulmuştur. İkinci bölümde, kent planlama düşüncesi ele alınarak model arayışları ve bu modeller içinde planlama sürecine normatif değerlendirmeler getiren yaklaşımlar irdelenmiştir. Üçüncü bölümde kent planlaması ve adalet kavramları ele alınmış olup, adil kent yaklaşımı ve bu yaklaşımın bileşenleri tartışılmıştır. Dördüncü bölümde, alan çalışmasının yapıldığı Esenler İlçesi ve Havaalanı Mahallesi'nin kentsel gelişim, kentsel dönüşüm süreçleri ele alınmıştır. Beşinci bölümde, Havaalanı Mahallesi'nden gerçekleşmekte olan kentsel dönüşüm uygulaması adil kent yaklaşımının sunduğu ilkeler çerçevesinde irdelenmiştir. İncelemede, nitel araştırma yöntemleri kullanılmış, projenin uygulayıcısı olan yönetici aktörler ve ilçede/mahallede etkin STK'lar, bölgede yaşayan, işyeri/konut sahibi/kiracıları ile yapılan yüz yüze görüşmelerden faydalanılmıştır. Altıncı bölüm, sonuç ve önerilere ayrılmış ve alan çalışmasının sunduğu verileri yorumlanmış kentsel planlamanın yeni bir boyut kazandığı dönüşüm uygulamalarında değerlere ilişkin vurguların dikkate alınmasına yönelik öneriler geliştirilmiştir.