Şehitlik ve Türkiye'de militarizmin yeniden üretimi: 1990-1999

Abstract

1990-1999 döneminde Türkiye Cumhuriyeti devleti ile PKK arasında yaşanan çatışmalar ve süreklilik arz etmeye başlayan asker cenazeleri ile iç savaş süreci tüm yurttaşların günlük hayatının önemli bir parçası haline gelmiştir. Hem devlet hem de medya düzeyinde savaşta ölen bu askerler milli şehitler olarak kodlanmıştır ve bu tanımlama geniş bir toplumsal zeminde kabul görmüştür. İşte, bu çalışmanın amacı, Türkiye'de 1990-1999 döneminde Doğu ve Güney Doğu'daki çatışmalarda ölen askerler üzerinden yükselen şehitlik olgusunu ve bunun bağlantılı olarak militarist ideolojinin popüler yeniden üretim süreçlerini incelemektir. Bunun için öncelikle milliyetçi, militarist ve dini söylemlerin şehitlik olgusunun oluşumuna etkisine bakılmıştır. Ardından savaşta ölen askerler için yapılan anıt-mezarlar, kitlesel cenaze törenleri ve şehit ailesi dernekleri şeklinde üç temel hareket noktası belirlenerek, doksanlı yıllarda şehitliğin toplumsal ve siyasal yapısı analiz edilmiştir. Böylece şehitlik örnek olgusu aracılığı ile militarizmin asker-sivil ikiliğinin ötesinde ideolojik ve kültürel boyutlarıyla bir okumasını oluşturmak amaçlanmıştır. Çalışmada pek çok farklı kaynağın yanında, özellikle dönemin şehitlik olgusunu anlayabilmek için gazeteler, şehit ailesi derneği üyeleri ile yapılan görüşmeler ve katılımcı gözlemler ana kaynak olarak kullanılmıştır. Sonuç olarak asker mezarlıklarına ziyaretlerin ve cenazelere katılımların gönüllülük üzerinden ilerleyen bir sosyal hareket tarzına dönüştüğü görülmüştür. İnsanların şehitlik olgusu etrafında aktive olması, onları militarizmin yeniden üretim sürecinde birer özne haline getirmektedir. Bu süreçte yurttaşlık kurgusu da önemli bir dönüşüm geçirmiştir; sözleşmeci-siyasal yurttaşlığın yerini militer yükümlülüklere dayanan nekrofil bir yurttaşlık modeli almıştır.