Deniz taşımacılığının ülke bölge kalkınmasındaki rolü

Abstract

Dünya deniz taşımacılığı çerçevesinde hazırlanmış olan bu tezin genel amacı, son yıllarda taşımacılıkta olan gelişimi incelemek ve bu gelişim süreci kapsamında Türkiye denizcilik sektörünün üstlenebileceği rol ve stratejiler için bir altlık hazırlamaktır. Bu kapsamda, geçmişten günümüze deniz taşımacılığının kısa tarihçesi, günümüz limanlarının özellikleri aktarılarak, önemli limanların büyüklükleri, gelişimi sırasıyla, dün yakıta, Akdeniz ve Karadeniz bölgesi olmak üzere irdelenmiştir. Toplanan veriler doğrultusunda, ülkelerin liman yükleme ve boşaltma büyüklükleri ile sahip oldukları gemi filo büyüklük parametreleri ile bazı sosyo-ekonomik parametreler arasındaki ilişkilerin var olup olmadığı ve bu ilişkinin gücü ortaya konmaya çalışılmıştır. Son aşamada da sınırlı sayıda en önemli limanların yükleme boşaltma gelişim artış hızları ile bu limanların yer aldığı kentlerin nüfus artış oranları arasındaki ilişki regresyon analizi ile saptanarak, limanların kent gelişimine etkisi ortaya konmaktadır. Bu irdeleme, doğrudan veri toplama, bunların değerlendirilmesi ve ikincil kaynaklar ile bu değerlendirmelerin desteklenmesi ile yürütülmüştür. İnternet kanalıyla erişilen limanlara ait bilgilerin tek bir sınıflama çerçevesinde verilmemesi, belirli bir sınıflama standardının oluşmaması nedeniyle, veri değerlendirme işleminde iskelet olarak dünyanın en büyük 50limanı üzerinden hareket edilmiştir. Avrupa limanlarında daha fazla veriye ulaşılması ve aynı standartta verilere erişim imkânı olması dolayısıyla, lokasyon tekniği kullanılarak, limanların uzmanlaşma alanları ortaya konabilmiştir. Son adımda ilk 50 liman üzerinden hareketle ülkelerin liman kapasite değerlerine ulaşılmış, aynı zamanda denizcilik sektörünün bir parçası olarak deniz filo kapasiteleri bu verilere ilave edilmiştir. Bu parametrelerin, ülke GSMH, nüfus, ithalat, ihracat, kıyı uzunluğu vb. faktörleri ile aralarındaki regresyon ilişkisinin gücü ölçülerek, denizcilik sektörü ile ülke kalkınması arasındaki ilişki ortaya konmaya çalışılmıştır. Tezin ilk bölümünde limanlara ve deniz taşımacılığı konusuna giriş amaçlanmıştır. İkinci bölümde dünya denizcilik tarihine bakılmış, üçüncü bölümün girişinde kavramsal çerçevede limanlarla ilişkili bilgiler derlenmiş, liman tanımı, özelliklerine göre sınıflamalar, transit taşımacılık nedeniyle liman hiyerarşisindeki değişim aktarılmıştır. Devamında, dünya deniz taşımacılığı büyüklüğü, deniz taşımacılığı hatları, eğilimler, limanlarda yük ve konteyner taşımacılığı gelişimi verilmiştir. Limanlardaki yük ve konteyner taşımacılığı büyüklükleri dağılımı, sıralaması en büyük 50 liman baz alınarak yapılmış, veriye erişim güçlüğü nedeniyle limanların gelişim irdelemesi ise kıtaların en büyük 10 limanı seçilerek yürütülmüştür. AB önemli limanlarına ilişkin ayrıntılı verilere erişilebilindiğinden, limanların uzmanlaşma konuları lokasyon tekniği kullanılarak çıkartılabilmiştir. Türkiye'nin içinde yer aldığı Akdeniz çevresi liman taşıma kapasiteleri ve son yıllardaki gelişimi irdelenerek, Türkiye limanlarının bölge içindeki yeri belirlenmeye çalışılmıştır. Bunun ötesinde, dünya geneli için yürütülen büyük ulaşım projeleri bağlamında gelecek için öngörülerin liman gelişimine etkilerinin neler olabileceğine değinilmiştir. Dördüncü bölümde ise dünyanın yük ve konteyner taşımacılığından ilk 50 limanı baz alınarak ulaşılan ülke liman kapasiteleri ve gemi filo büyüklükleri ile ülke sosyo-ekonomik parametreleri arasındaki ilişkiler regresyon analizi ile ortaya konmuştur. Bunun yanı sıra liman ve kent gelişimi arasındaki ilişkiyi ölçmek için en büyük 8 limanların taşıma artış hızı ile nüfus artış hızı arasındaki ilişki regresyon analizi ile değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Dünya limanları, liman-kent ve liman-ülke gelişim ilişkisi