Emperyalizmi anlamak: Teorik yaklaşımlar

Abstract

T Emperyalizm üzerine çalışmak geçmişle bugün arasında gidip gelmek gibidir. Zira emperyalizm hem tarihsel hem de güncel olan bir olgu haline gelmiştir. Emperyalizm XIX. yüzyılın sonlarında ortaya çıkan bir olgu olarak klasik sömürgecilikten hem farklı hem de onun bir devamıdır. Öte yandan emperyalizm bazılarının iddia ettiği gibi sömürgesizleşme hareketi ile bitmiş de değildir. Emperyalizm kabuk değiştirerek, maskeler ardında ama aynı hızla devam etmektedir. Bu yönüyle emperyalizm geçmişe dönük bir imgelemden ziyade bir gerçekliği tanımlar. Dolayısıyla bu çalışmada vakanın gerçekle olan ilişkisi, kökenleri, nedenleri ve sonuçları belirlenmeye çalışılmaktadır. Bu sorgulamanın tarihsel bir vakıa olarak emperyalizmin teorik ve kurgusal konumunu da açıklayıcı olacağı düşüncesindeyim. Çalışmanın birinci bölümünde Avrupa Uygarlığı 'nm nihai halini aldığı ve olgunlaştığı XIX. yüzyıl toplumunun oluşumunu ve bu toplumun hayat vermiş olduğu sosyal, politik, ekonomik ve insani özleri incelenerek emperyalizmi doğuran şartlar betimlenmektedir. Bu kısımda Avrupalı birey tipinin ortaya çıkması, Avrupa toplumunun özgün yapısının yerleşmesi, ulus devlet sisteminin ve liberal siyasal modellerin oluşması ve kapitalizmin bir ekonomik sistem olarak rakipsiz bir model haline gelmesi ve en nihayetinde de bunlara bağlı olarak oluşan dünya sistemi incelenmektedir. Bu bölüm emperyalizme zemin hazırlayan yapının incelenmesini içermektedir. İkinci bölümde, özel olarak emperyalizmin kendisine odaklanarak emperyalizme hayat veren duygu düşünceler ve emperyalizmi açıklayan klasik teoriler incelenmektedir. Emperyalizme kaynaklık eden duygu düşünceler olarak medenileştirme misyonu, kar arzusu, yönetmeye ve prestije olan tutku incelenmektedir. Hemen ardından emperyalizmin klasik döneminde yazan John Hobson, Rosa Luxemburg, Rudolf Hilferding, Viladimir Ilyich Lenin, Nicolai Bukharin ve Joseph Shumpeter'in teorik yaklaşımları incelenmektedir. Üçüncü bölümde ise emperyalizmin sonuçları incelenmektedir. Bu bölümde emperyalizme karşı direniş, sosyo-kültürel bir olgu, siyasal bir sistem ve ekonomik bir araç/sistem olarak emperyalizm incelenmektedir. Bu kısımda ayrıca emperyalizmin yol açtığı modernleşme ve medeniyet problemleri de analiz edilmektedir. Böylece vıemperyalizmin nesneleri üzerinde oluşturduğu değişimler daha rahat incelenebilmekte ve kültürel öğelerin yerini öne çıkarıcı bir bakış geliştirilmesi için zemin hazırlanmaktadır. Bu çalışmada emperyalizmi, emperyalizm teorileri bağlamında incelenmek ve kültürel öğelerin önemini vurgulamaktadır. Çalışmanın en temel amacı emperyalizmin anlaşılması için bir klavuz oluşturmaktır. Zira emperyalizmin işleyişini, taktiklerini, zihinsel yapısını, siyasal, tarihsel öngörülerini, ekonomik uygulamalarını ve sosyo kültürel dünyasını anlamak bugün dünyada gerçekleşen bir çok olayın tarihsel arka planını anlamak ve güncel olayları anlamlandırmak amacına hizmet etmektir.