Değişen kent ortamında hafıza mekan ve sanat yapıtı ilişkisi

Abstract

Bu çalışmada, modernizmle başlayan kentleşme olgusu incelenerek, değişen kent ortamının hafıza üzerindeki etkileri araştırılmış ve İstanbul'un geç modernleşmesi ele alınmıştır. 1950'li yıllardan itibaren kenti dönüştürmek üzere yapılan stratejik projelere değindikten sonra ise kent hafızasında kamu sahasının önemi vurgulanmış ve bu doğrultudaki sanat projeleri incelenmiştir. Bu konunun ele alınmasındaki amaç, içinde bulunduğumuz kentin sürekli geçirmekte olduğu fiziki değişimleri kavramak ve kentin içindeki bu yer değiştirmelerin oluşturduğu kent hafızası karşısında günümüz sanatında kent olgusuna bakılmaktadır. Üç ana başlıkta incelenen tezin içeriğinde, öncelikle bir kent tanımı yapılarak Avrupa'daki kentleşme sürecine bakılmıştır. Bu tarihsel sürecin gündelik yaşamdaki etkileri ise modernite üzerine odaklanılarak anlatılmıştır. Walter Benjamin'in "Pasajlar" kitabı ile George Simmel'in "Metropol ve Tinsel Hayat" makalesi çıkış noktası alınarak kent içinde yabancılaşmanın ne anlama geldiği sorgulanmaktadır. Avrupa'daki kentsel dönüşüm üzerinden bir bilgi edindikten sonra ise Türkiye'nin geç modernleşme süreci araştırılmıştır. Türkiye'deki modernleşmeye İstanbul bağlamında bakıldığında, modernleşmenin kentleşmeyle gelişen bir olgu olduğu görülmekte, bunun sebepleri ve sonuçları araştırılmaktadır. Hafıza bölümü, kentsel dönüşüm bağlamında ele alındığında, kentin içinde kendine ait yaşamlarını sürdürenler, merkezlerine karşı gerçekleştirilen bir müdahale karşısında nasıl etkilenirler sorusudan hareketle "yaşanmış hafıza" kavramı üzerinde durulmaktadır. Kişisel ve toplumsal hafızanın tarih ve mekanla kurduğu ilişkinin neden önemli olduğu anlatılmış, kamu sahasının İstanbul hafızasındaki rolü vurgulanmıştır. İstanbul, kendi kapalı, korumacı sınırları içinde bile, kendi hafızasında durmadan bölünerek "başka yeri" içinde barındırmıştır. Bu sebeple, farklı toplumsal grupların mekansal olarak ayrıştırıldığı ve her bir mekandaki nüfusun kentin geri kalanına kıyasla kendi içinde aynılaştığı bir İstanbul panaromasında,1990'lı yılların sonlarına doğru ortaya çıkan güncel sanat içerisinde sanatçıların, sanatçı gruplarının, insiyatiflerin kentsel ve toplumsal bağlamla ilişki kurmayı hedefleyerek farklı stratejiler izlediği görülmektedir. Kentsel mekan bağlamında, kamusal alanı merkeze alan bir yaklaşımda yapıt, bağlam ve izleyici arasındaki ilişki sorgulanmaktadır. Buradan hareketle, kolektivizm içeren, birbiriyle işbirliği içine giren, sürece dayalı sanat üretimlerinde ya da metropoldeki sürekli ve hızlı değişimin yarattığı görüntüleri konu edinen yapıtlarda analiz, İstanbul'un kentsel hafızası bağlamında nasıl gerçekleştirilmektedir sorusuna odaklanılmaktadır.