Özet:
Bu tezin amacı, mimaride kurgulanan sanat işlerinin, gerek mimari tasarım ile bütünleşen kalıcı sanat işleri gerekse belirli bir süre için yerleştirilmiş geçici sanat işleri anlamlarında olsun, mimari tasarımın belleğini nasıl oluşturduğuna yönelik bir incelemedir. Sanat işleri, hepimizde var olan kolektif belleği mekan gereksinmeksizin harekete geçirebildiği gibi çoğu zamanda belleğimizdeki yerlerini, sergilendikleri ya da yerleştirildikleri mekanla kurdukları ilişki ile yapılandırmaktadırlar. Burada inceleme konusu kapsamında irdelenen, ikinci olarak ifade edilen, kişilerin mimariyi deneyimleme yoluyla edindikleri bellektir. Bellek, mimari ile kurduğu ilişkide ikiye ayrılmaktadır: Birincisi öznenin edindiği `mimari bellek', ikincisi de bu tezde inceleme konusu olarak irdelenen nesnenin edindiği `mimari bellek'tir. Mimaride deneyimleme ile gerçekleşen bu iki bellek oluşumu, farkında olmadan birbirlerini etkilemekte ve birbirlerine bağlanmaktadırlar. 20. yüzyılda yapının mimari tasarımını dolayısıyla belleğini etkilediği düşünülen, sanat yapıtı, kimlik, kültür, kent, tarihsellik, yerel modernlik, küreselleşme, katılımcı mimarlık ve sanat gibi oluşumlar belirlenmiş ve tezin ikinci bölümünde başlıklar şeklinde anlatılmıştır. Bu oluşumlar, modernizmin dünyada egemen olduğu bir dönemde 1958 ve 1968 yıllarında İstanbul'da tasarlanıp inşa edilen, günümüzde de etkinliğini sürdüren fakat bugün yıkılma tehlikesi ile de karşı karşıya kalan İMÇ (İstanbul Manifaturacılar Çarşısı) üzerinden değerlendirilmektedir. İMÇ'nin tarihi, mimarisi ve sanat eserlerine, tezin üçüncü bölümünde yer verilmiştir. Tezin ekler kısmında yer alan söyleşiler, tezin iki bölümünü birleştiren özelliklere sahiptir. İMÇ'yi tasarlayan mimarlardan Y. Mim. Müh. Doğan Tekeli, mimari yazılarının konuları bağlamında İMÇ'yi örnek gösteren mimarlık tarihçisi Prof. Dr. Uğur Tanyeli, İMÇ'de bağımsız bir sanat mekanı kuran sanatçılardan Nancy Atakan ve Volkan Aslan ve yine İMÇ'de işleri sergilenen 10.İstanbul Bienali sanatçılarından Ali Kazma ile ikinci bölüm kapsamındaki konular bağlamında, her birinin işleri ve düşünceleri üzerinden İMÇ'ye bağlanan söyleşiler gerçekleştirilmiştir. Ayrıca tezin temelini oluşturan `Bellek' konusu ile ilgili bu konuda Uzman Psikolog Doç. Dr. Ali İ. Tekcan ile de söyleşi gerçekleştirilmiştir. Ekler kısmında yer verilen bu söyleşiler tezi desteklemektedir. Bu araştırma, İMÇ'nin tasarım tarihi, mimarisi, sanat eserleri, yaşayışı ve barındırdıkları ile yapının belleğine kattıklarına farklı disiplinlerden de yararlanarak geniş bir açıdan bakmaya çalışmaktadır.
