İstanbul Menkul Kıymetler Borsası ve Dünya borsaları ile karşılaştırılması

Abstract

Dünyada özellikle son elli yılda çarpıcı değişme ve gelişmeler meydana gelmektedir. Farklı kültürlerle yoğrulmuş, ekonomik, sosyal ve siyasal yapıları birbirinden farklı ülkelerde, bu gelişmeler değişik süre ve etkide kendini göstermektedir. Finansal piyasalarda da ortaya çıkan bu gelişmeler genel bir eğilim göstermektedir. Bu eğilim, globalleşme, piyasalar arası bütünleşme ve uyum sağlama yönündedir. Bir ülkedeki ekonomik büyüme ve gelişme ile o ülkenin finansal kurumlarının gelişmesi arasında çok sıkı bir ilişki vardır. Ülke ekonomisinin gelişmesi, finansal piyasaların gelişmesine bağlıdır. Finansal piyasaların en önemli işlevi, küçük tasarrufların toplanarak ekonominin ihtiyacı için, özellikle yatırımların gerçekleşmesi için kullanılmasıdır. Finansal piyasaların birimlerini oluşturan para piyasasında bankacılık sistemi, sermaye piyasasında ise borsalar bu işlevi yerine getiren en önemli kurumlardır. Aynı zamanda bir ülkede düzenli işleyen bir borsa tabana yayılan sermayenin bir göstergesi olarak kabul edilir. Günümüzde faydalarını pek çok alanda gözlemlediğimiz İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, 1800'lü yıllara dayanan, Osmanlı İmparatorluğu'na kadar uzanan bir geçmişe sahiptir. Osmanlı imparatorluğunda ilk borsa hareketi, mali bunalım, iç ve dış borçlar dolayısıyla çıkarılan devlet tahvilleri, bankerlerin ortaya çıkarak teşkilatlanması ve kimi kesimlerin Batı modeli mali kurumlar (banka, borsa vb.} organize etmesi sonucu meydana gelmiştir. Fakat borsanın gelişmesi için gerekli ve yeterli koşullar o günün koşullarında mevcut değildi. Yerli şirket yok denecek kadar azdı. Yerli halk yapı itibariyle bu konuya gerekli ilgiyi göstermiyordu. Yabancılar ve azınlıklar ise bir yatırımcıdan daha çok, spekülatör özelliği göstermekteydi. Ayrıca Osmanlı Borsası'nın gelişimi diğer Batı borsalarından farklılık gösterir. Genel olarak borsaların kurulması ve gelişmesi, ekonominin bu yapısına, sermaye birikiminin ve yatırımların artmasına bağlı iken, Osmanlı Borsası devlet tahvillerinin değerlendirilmesi amaçlı kurulmuştur. Bahsedilen özelliklere sahip Osmanlı Borsası, Cumhuriyet döneminde yapılan birtakım yasal düzenlemelerle iyileştirilmeye çalışılmasına rağmen, keskin iniş ve çıkışlara maruz kalmıştır. Alınan kararlar ile borsanın organizasyon ve yapısına yeni düzenlemeler getirilmiştir. 1940'lı yıllarda savaşın etkilerini bünyesinde hisseden borsa çalışamaz duruma gelmiş, ülkede ekonomik faaliyetlerde ve sanayi yatırımlarında gerileme olmuştur. 1960'lı yıllar ekonomi, sermaye piyasası ve borsa için gelişmelerle dolu olmasına rağmen 70'li yıllarda tekrar bir düşüş baş göstermiştir. Cumhuriyet dönemini de yaşayan İstanbul Borsası'nın, gelişme ve duraksamalarla dolu yakın tarih sahnesine çıkışı İstanbul Menkul Kıymetler Borsası adı altında 1985 yılının sonunda gerçekleşir. Günümüze kadar devam eden ve hala süreklilik gösteren bu iniş çıkışlar borsaya ciddi zararlar vermekte ve vermeye devam etmektedir. Ülkenin yetersiz ekonomik koşulları, ekonominin büyüme hızındaki tutarsızlık, yanlış döviz kuru ve faiz politikaları, üç rakamlara varan enflasyon, spekülatif haberler bu olumsuz ortamın hazırlayıcısı olmuşlardır. Borsa kuruluş amacından sapmış, spekülatörlerin kazandığı, sade yatırımcıların kaybettiği bir piyasa halini almıştır. Tüm bu olumsuzlukları ortadan kaldırmak veya kısmen yok etmek için sermaye piyasası ve borsa yöneticileri çeşitli yasal düzenlemelere gitmişler ve kısmen de olsa basan sağlayabilmişlerdir. Gerçek yatırımcının muhtaç olduğu güven ve istikrar ortamını oluşturmuşlardır. Çünkü borsanın uzun vadede sağlıklı olarak gelişmesi, büyük ölçüde yatırımcının niteliğine bağlıdır. Kurumsal yatırımcıların artırılmasına gayret edilmiştir. Borsanın sağlıklı bir şekilde işlemesi için gerekli adımlar atılmıştır. Sağlıklı işleyen bir menkul kıymetler borsasının ekonomiye çok şey kazandırdığı su götürmez bir gerçektir. Küçük tasarrufların birleştirilmesi ve yatırıma dönüştürülmesi borsa sayesinde gerçekleşir. Arz ve talep dengesini kurma, tek bir fiyat oluşturma ve piyasada istikrarı sağlama borsa fonksiyonlarından diğerleridir. Sermayeyi tabana yayma, dengeli bir gelir dağılımı sağlanması ve güvence sisteminin oluşturularak yatırımcının korunması da borsanın faydalarıdır. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası bu katkıları gerçekleştirecek yolda adım adım ilerlemektedir. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası'nın performansını artırabilecek diğer bir etmen diğer dünya borsaları ile olan etkileşimidir. Türk Sermaye Piyasasının ve menkul kıymetler borsasının dünyadaki yeri ve olanaklarının iyi değerlendirilebilmesi için diğer ülkelerdeki borsaların özellikleri ve işleyiş şekillerinin de tanınması gerekir. Dünya menkul kıymet piyasalarındaki gelişmeler ve aralarındaki etkileşim dikkate alınmalı ve İstanbul Menkul Kıymet Borsası için bir kılavuz niteliğinde olmalıdır.