Mikroekonomik bakış açısı ile ulaştırmada istemin incelenmesi

Abstract

Ulaştırma sosyal ve ekonomik aktivitelerin süreç içerisinde gelişimiyle ihtiyacını gündeme getirmiş ve karmaşık hale gelmiştir. İnsanların seyahat etme ihtiyaçlarının amaçsız oluşu, bireysel ve toplum halinde yaşayan insanların mutlaka bir çok alanda iletişim, koordinasyon, alış- veriş vs. gibi yollarla birbirleri ile bağlanmak zorunda kalması, ulaştırmayı, üzerinde çalışılması ve geliştirilmesi gereken alan haline getirmiştir. Bu anlamda, ulaştırmaya olan istemin incelenmesi ve analiz edilmesi bu çalışmada yer almaktadır. İlk adımda, sosyo-ekonomik aktiviteler ile ulaştırma ihtiyaçlarının arasındaki ilişki üzerinde çalışılması ve bu ilişkinin anlamlı bir şekilde ölçülmesidir. Ulaştırma ihtiyacı, trafik hacmindeki değişik anlamlardan oluşmaktadır, öyle ki, yollardaki otomobil kuyrukları, bir uçaktaki yolcular veya bir trendeki tonlarca kargo hepsi de ulaştırmanın konusunu oluşturmaktadır ve hepsi de ulaştırmada servis ihtiyacı duymaktadırlar. Ayrıca trafik hacminin belirli bir kapasitede bulunduğu, ve bu kapasitenin verilen veya sunulan kapasitenin üzerine çıkamayacağı da olayın bir başka boyutudur. O halde görülüyor ki, yalnızca trafik hacminin ölçülmesi, ulaştırma ihtiyacının ölçülmesinin, ifade edilmesinde yeterli olmaz. Çeşitli servis düzenlerindeki, çeşitli trafik hacmi seviyelerinin tamamının belirlenmesi için neye ihtiyaç olduğunun bilinmesi gerekir. Bu nedenle, ekonomik alandaki teoriden anlaşıldığı gibi istem kavramı, ulaştırma ihtiyacının açıklanmasına adapte edilmiştir. Ekonomilerdeki istem rakamlar serisi ile açıklanmaktadır ve istem fonksiyonları olarak açıklanır. Bu fonksiyon çeşitli ücret seviyelerinde belirli bir malın tüketim seviyesini açıklar. Ulaştırma istemi, çoğunlukla aynı yolla açıklanmaktadır, çünkü insanların ve malların ulaşımında enerji ve zaman harcanmakta buda ortaya belli bir maliyet çıkarmaktadır. Ulaştırmadaki trafik hacimleri, ulaştırma istemi için değişik seviyelerdeki ücretlerden oluşmaktadır. Ulaştırma istemini tanımlarken, belirli bir kullanıcılar, bölge veya mallan kullanırız. Örneğin, haftanın ortalama bir gününde kentsel bir alanda iki bölge arasındaki tüketiciler tarafından yaratılan ulaştırma isteminden bahsedebiliriz. Bir başka örnek, yiyecek üretiminin üretici alanlardan pazar bölgesine yılın belirli bir ayındaki ulaştırma isteminden söz edebiliriz. Ulaştırma istem analizi, toplumun sosyoekonomik aktivitelerini ulaştırma istemi için genelleştiren bir yöntemdir. Bu yöntemde, insan aktivitelerinin yeri, düzeyi çeşidi ve bu aktivitelerinin yapıldığı iki nokta arasındaki insan ve mal hareketi istemi açıklanmaktadır. Ulaştırma istemi, trafik hacmi ile ulaştırmada ki maliyet karakterleri ilişkisiyle açıklanabilmektedir. O halde, ulaştırma istem analizi sonuçlan trafik hacimleri arasındaki bir ilişki ve diğer taraftan ulaştırma sistem karakteristikleri ile sosyoekonomik aktivitelerin seviyeleri arasında bir ilişki boyutunu kazanır. Burada önemle durulması gereken nokta, istem analizinin trafik tahmininden farklı şey olmasıdır. İstem analizinin genel amaç, istemi tayin eden şeylerin ve tarzının anlaşılması ve bunun birbirini etkilemelerinin değerlendirilmesidir. Birinin istem analizi sonuçlarını gelecek trafik hacmi tahmininde kullanıp kullanamayacağı, bunların etkilerinin anlaşılmasındaki tahminin sahip olduğu güvenirliliğin ölçülmesine ve bir ulaştırma tahmin yönteminde ortaya çıkan çeşitli dış etkenlerin tahminin kullanılabilirliğine bağlıdır. İstem analizinde oluşturulan modellerin incelenmesinden önce, istem teorisinin irdelenmesi gereğine inanmaktayız.