Abstract:
Bu çalışmada 2010-2012 yılları arasında Ahlat ilçe merkezi ve Saka Köyü'nden metinler derlenmiş, derlenen metinlerin dil bilgisi incelemesi yapılmış ve açıklamalı sözlüğü oluşturulmuştur. Sözlükte her sözcüğün etimolojisi verilmiştir. Ahlat Ağzı adlı çalışmamız "İnceleme, Metinler ve Açıklamalı Sözlük" bölümlerinden oluşmaktadır. İlk önce kaydedilen sesler yazıya geçirilmiş, daha sonra her sözcük için fişlemeler yapılmıştır. Fişleme yapılırken sözcüklerin geçtiği cümlelere de yer verilmiş ve cümlelerden hareketle dil bilgisi incelemeleri de yapılmıştır. Çözümlenen metinler incelenirken diğer Anadolu ağızları ve diğer Türk dilleriyle olan benzerlikleri de yeri geldikçe ortaya konmuştur. Ayrıca Eski Türkçe ve Eski Anadolu Türkçesiyle benzer özellikler de belirtilmiştir. Ses Bilgisi bölümünde yazı dilinde bulunmayan ünlüler ve ünsüzlere, ünlüler ve ünsüzlerle ilgili ses olaylarına yer verilmiştir. Biçim Bilgisi (Morfoloji) bölümünde sözcük türleri ve cümle bilgisine (söz dizimi, sentaks) yer verilmiş, yazı dilinden farklılaşan noktalar da vurgulanmıştır. Sözlük bölümünde ise metinlerde geçen her sözcük ele alınmış mümkün olduğunca sözcüklerin kökenleri gösterilmiştir. Eski Türkçe sözcükler için birincil kaynak Sir Gerard Clauson'un An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth- Century Turkish (1972) adlı sözlüğü, Arapça ve Farsça sözcükler için Francis Joseph Steingass'ın A Comprehensive Persian-English Dictionary (1892) adlı sözlüğü, Moğolca sözcükler için Ferdinand Lessing'in Mongolian English Dictionary (1960) adlı sözlüğü, Ermenice sözcükler için Robert Dankoff'un Armenian Loanwords in Turkish (1995) adlı eseri, diğer dillerden alıntı sözcükler için TDK Türkçe Sözlük kullanılmıştır. Açıklamalı sözlük için ise Mehmet Ölmez'in Tuwinischer Wortschatz mit alttürkischen und mongolischen Parallelen - Tuvacanın Sözvarlığı Eski Türkçe ve Moğolca Denklikleriyle- (2007) adlı çalışmasından yararlanılmıştır. İlk kez bir ağız çalışmasında her sözcüğün etimolojisi ele alındığından derlenen metinler 113 sayfayla sınırlı tutulmuştur. Bu nedenle sadece 12 kişiden derlenen metinlere yer verilebilmiştir. Seçilen kişilerin genelde 50 yaş üstü, okuma-yazma bilmeyen ya da ilkokul mezunu olmasına dikkat edilmiştir.
