Özet:
Dijital vatandaşlık bilişim ve iletişim teknolojilerinin hızlı gelişimi ile ortaya çıkmış
bir kavramdır. Dijital vatandaşlık; topluma çevrimiçi olarak katılabilmektir. Bu
çalışma, sosyal bilgiler öğretmenlerinin ve sosyal bilgiler öğretmen adaylarının
dijital vatandaşlık durumunu ortaya koymak adına yapılmıştır. 2018-2019 yılında
yapılan araştırmada açımlayıcı karma araştırma yöntemi kullanılmıştır. Nicel boyutta
çalışma grubunu 512 sosyal bilgiler öğretmeni ve 529 sosyal bilgiler öğretmen adayı
olmak üzere 1041 kişi oluşturmaktadır. Nitel boyutta ise amaçlı örneklem
doğrultusunda 8 sosyal bilgiler öğretmeni ve 8 sosyal bilgiler öğretmen adayı olmak
üzere 16 kişi ile görüşme yapılmıştır. Nicel desende veri toplama aracı olarak,
Glassman, Choi ve Cristol (2017) 'nin geliştirdiği ve Kara (2018)' in Türkçe'ye
uyarladığı “Dijital Vatandaşlık Ölçeği” kullanılmıştır. Nitel desende ise veriler
görüşme tekniği ile toplanmıştır. Nicel veriler SPSS programına aktarılarak,
istatistiksel analizinde betimsel analiz, bağımsız t testi, korelasyon analizi ve standart
çoklu regresyon analizi kullanılmıştır. Nitel veriler ise görüşme tekniği kullanılarak
toplanmış ve veriler içerik analizi ile incelenmiştir. Çalışma sonucunda nitel ve nicel
veriler doğrultusunda katılımcıların dijital vatandaşlık durumuna bakıldığında; dijital
beceriler boyutunda kendilerini oldukça yeterli gördükleri, yerel/global farkındalık
boyutunda online platformların farkındalıklarının olumlu yönde arttırdığı, kritik
düşünme boyutunda kararsızlığa yatkın oldukları, işbirlikli internet aktiviteleri ve
politik aktiviteler boyutunda ise kararsızlık içinde oldukları görülmüştür. Cinsiyete
göre dijital vatandaşlık durumunun; yerel/global farkındalık, kritik düşünme,
işbirlikli internet aktiviteleri ve politik aktiviteler boyutlarında cinsiyete göre
istatiksel açıdan anlamlılık gösterdiği ve bu durumun erkeklerin lehine olduğu
bulgusuna ulaşılmıştır. Nitel verilerde ise çevrimiçi ortamlarda erkeklerin kadınlara
göre siyasi ve politik konularda daha aktifken, kadınların erkeklere göre sosyal
olarak daha aktif oldukları bulgusuna ulaşılmıştır. Dijital vatandaşlık boyutlarının
mesleğe başlama durumuna göre istatistiksel açıdan anlamlı bir fark göstermediği
gözlemlenmiştir. Nitel verilerde ise öğretmen adaylarının öğretmenlere göre
çevrimiçi ortamlarda daha aktif oldukları gözlemlenmiştir. Öğretmen ve öğretmen
adaylarının günlük internet kullanımı ile dijital vatandaşlık boyutları arasında ilişkiye
bakıldığında aralarında negatif bir korelasyon bulunmuştur. Başka bir deyişle
öğretmen ve öğretmen adaylarının günlük internet kullanım süresi arttıkça dijital
vatandaşlık boyutları azalmaktadır. Bu ilişki dijital beceriler, kritik düşünme,
işbirlikli internet aktiviteleri ve politik aktiviteler boyutlarında anlamlılık gösterirken
yerel/global farkındalık boyutunda anlamlı bir fark gözlemlenmemiştir. Nitel
bulgularda da öğretmen ve öğretmen adaylarının dijital vatandaşlık konusunda
kendilerini geliştirmedikleri, interneti genellikle sosyal medyada olmak, film
izlemek ve müzik dinlemek için kullandıkları görülmüştür. Dijital vatandaşlık
boyutlarının internet kullanım süresinin yordanmasına ilişkin standart çoklu
regresyon analiz sonuçları incelendiğinde ise, yerel/global farkındalık ve işbirlikli
internet aktiviteleri boyutlarının internet kullanım süresi üzerinde anlamlı bir
yordayıcı olduğu görülmektedir. Dijital beceriler, kritik düşünme ve politik
aktiviteler boyutları ise önemli bir etkiye sahip değildir. Ayrıca çalışmada araştırma
soruları öğretmen ve öğretmen adayları için ayrı ayrı kategorize edilerek incelenmiş
ve tartışılmıştır.