Özet:
12 Mart 1971 Darbesi sonrasında 1961 Anayasası’nda yapılan değişiklik uyarınca
memurların grevsiz ve toplu sözleşmesiz sendikalaşma hakları geri alınmıştır. Bunun
üzerine öğretmenler 1965’te kurulan Türkiye Öğretmenler Sendikası’nın kapatılması
ihtimalini öngörerek dernek çatısı altında örgütlenmeye karar vermiştir. 3 Eylül 1971
tarihinde TÖS kadroları tarafından Türkiye Öğretmenler Birliği (TÖB) kurulmuştur.
24 Aralık 1979 tarihine kadar faaliyet gösteren TÖB-DER Türkiye solunun en
parçalı ve kitlesel olduğu 1970’lerin, üye sayısı, yaygın örgütlenmesi ve
faaliyetleriyle siyasal anlamda en etkili meslek örgütlerinden biri olmuştur. Bu
çalışmada meslek örgütü siyaset ilişkisi üzerinden TÖB-DER’in örgütsel yapısının
içine bakarak dönemin sol siyasi parti ve gruplarının TÖB-DER içerisindeki
mücadelelerini açığa çıkarmak amaçlanmaktadır. TÖB-DER’in özellikle olağan ve
olağanüstü kongre süreçleri ve kongreler arasındaki dönemlerdeki gruplar arası
çatışma hatları üzerinde durularak örgüt içindeki sol gruplar arası mücadele arşiv
malzemesi, anılar ve kişisel tanıklıklar kullanılarak irdelenmeye çalışılacaktır. TÖB-DER’in
öğretmen örgütlenmesi hareketi tarihinde bir süreklilik içerisinde
anlaşılabilmesi için 1908’den 27 Mayıs 1960’a ve 1960’lar TÖS olmak üzere
öğretmen örgütlenmesi hareketi üzerinde kısaca durulacaktır.
TÖB-DER içerisindeki gruplar arası mücadele açısından temel tartışma bir meslek
örgütü olarak TÖB-DER’in toplumsal mücadeledeki yeri ve işlevi ve bunun
üzerinden siyasal alanla ve sol siyasi parti ya da gruplarla kurduğu ilişkidir. Bu
tartışmada ‘siyasi partilerden örgütsel bağımsızlık’ ilkesi önemli bir yerde
durmaktadır. Bahsi geçen tartışmanın zemini oluşturduğu bir ortamda 1970’ler sol
grupları arasındaki tartışma hatlarının TÖB-DER içerisinde de sürdüğü net bir
biçimde görülmektedir.