Özet:
Ulaşım ağının önemli bir parçası olan havayolu taşımacılığı sektörü gelişen
teknolojinin de etkisiyle sürekli büyüyen ve kendini yenileyen bir sektör olmuştur. Bu
sektör dünyadaki birçok ülkenin birbiriyle bağlantısını sağlayarak küresel ekonominin
oluşmasında önemli bir rol oynamıştır. Sektör dünya ekonomisine doğrudan
katkılarının yanı sıra dolaylı katkılarıyla da ön plan çıkmış ve turizm gibi başka
sektörleri için de kilit unsur olmuştur. Dünyada havayolu taşımacılığının
liberalleşmesi ile birlikte havayolu yolcu taşımacılığı küresel bir misyon kazanmış ve
serbestleşmenin ardından artan firma sayısı sektörün rekabetle tanışmasına imkan
tanımıştır. Küresel düzeyde yaşanan bu serbestleşme, Türkiye’ de de 1983 yılında
yayınlanan kanunla birlikte başlamıştır. Devam eden süreçte fiyat kısıtlamalarının
kaldırılması ve yapılan düzenlemeler yeni firmaların sektöre girişini kolaylaştırmıştır.
Öte yandan 2003 yılında THY’nin kamu payının düşürülmesi piyasalardaki rekabetin
daha adil bir şekilde yürütülmesini sağlamıştır. Ayrıca serbest piyasa koşullarına göre
firmalar kendi fiyatlarını belirleyebilir konuma gelmiştir. Tüm bu gelişmeler dünyada
olduğu gibi Türk Havayolu taşımacılığı sektöründe de rekabeti yoğunlaştırmıştır.
Bu çalışmada da Türkiye’deki havayolu taşımacılığı sektöründe rekabetin
ölçümlenmesi hedeflenmiştir. Bu kapsamda, dünyada havayolu taşımacılığının
başladığı ve geldiği noktaya değinilmiş, Türkiye ayağı detaylı olarak incelenmiştir.
Havayolu taşımacılığında talep, talep esnekliğinin ölçülmesi ve talebi etkileyen; fiyat,
gelir, ikame ürünler ve sektöre özgü talebin belirleyicileri; demografik, coğrafi
faktörler de ayrıntılarıyla ele alınmıştır. Yapı davranış performans (SCP) yaklaşımı ile
sektörün yapısı, fiyatlama ve üretim stratejileri gibi firma davranışları ve sektörün
performansı anlatılmıştır.
Rekabet analizi ampirik bir çalışmayla yapılmış ve bu doğrultuda firmaların her bir
piyasadaki paylarının dağılımını ölçümleyebilmek için Herfindahl – Hirschman
endeksi kullanılmıştır. Veri setinde literatüre uygunluk açısından şehir çiftleri piyasa
olarak kabul edilmiş ve bu piyasaların yoğunlukları HHI ile endeksi hesaplanmıştır.
Ampirik analiz, şehir çiftleri piyasalarının, piyasa yapılarının doğal bir oligopol
olduğuna ve her hava yolu piyasasında bir veya iki firmanın üstünlüğünün
bulunduğunu kanıtlamıştır. Piyasanın nüfus yoğunluğunun havayolu şirketlerinin söz
konusu piyasaya giriş kararını etkilediği görülmüştür.
