Bir «Yeniden Çeviri» denemesi üzerine: Jules Verne ve Dünyanın Merkezine Seyahat

Abstract

Edebi eserlerin her zaman yazarının zihnindeki erek dizge içerisinde alıcı bulduğu söylemek pek mümkün değildir. Kimi zaman hedef kitlesi yetişkin edebiyatı olan bir kitap ait olduğu roman türü sebebiyle kendini çocuk edebiyatı içerisinde bulabilir. 19. yüzyıl bilim kurgu romanlarının öncüsü olan Jules Verne'in eserleri de tarih boyunca çok farklı okur kitleleri tarafından kabul görmüştür. Bu çalışmada, Jules Verne'in Dünyanın Merkezine Seyahat isimli eseri, ortaya attığı çeviri değerleri ile çeviribilime yeni bir boyut kazandıran Alman araştırmacı Hans J. Vermeer'in Skopos kuramı çerçevesinde ilköğretim çağındaki okurlar için yeniden çevrilmiştir. Çalışmanın giriş bölümünde eserin erek toplumdaki yeri, yeniden çeviri kararı alınmasına neden olan etkenler, çalışmanın skoposu ve skopos ışığında izlenecek yöntemlerin neler olduğuna değinilmiştir. Birinci bölümde çalışmaya temel bir çerçeve ve yöntem oluşturması amacıyla kuramsal çerçeve çizilmiştir. Hans J. Vermeer'in Skopos kuramı irdelenmiştir. Çağdaş yazım tekniklerinden olan yeniden çeviri, metinlerarasılık, oulipo gibi yöntemler hakkında bilgi verilmiş ve birbirleri arasındaki bağ açıklanmıştır. İkinci bölümde, Dünyanın Merkezine Seyahat isimli eserin, Türk erek dizgesinde yer alan ve ilköğretim çağındaki okur kitlesi için hazırlanan çevirilerinden biri incelenerek yeniden çevirinin gerekliliği üzerine bir fikir oluşturmak amaçlanmıştır. Üçüncü bölümde ise çeviri bütüncesinin, verilen yöntemler ve temel alınan kuram çerçevesinden nasıl uygulandığına yer verilmiştir ve çevirmenin kararlarının metin üzerindeki yansımalarına değinilmiştir. Dördüncü bölümde yapılan çalışmanın gerekliliğini destekleyici uygulamalı deneylere yer verilmiştir. Elde edilen veriler doğrultusunda, çevirmenin amacının kararlarını büyük ölçüde etkilediği, yapılan çevirinin erek dizgede daha fazla kabul gördüğü, erek okuyucu kitlesinin metni daha fazla ilgi ve zevkle okuduğu, bu yeni yöntemlerin yapılan çevirilere doğru kullanıldığı takdirde büyük katkı sağlayabileceği ortaya konmaya çalışılmıştır. Çevirmenin, aldığı kararlar doğrultusunda hedef okur kitlesinin metni daha rahat anlayabilmesi, metinden zevk alması ve yazarın kendi ideolojisindeki gibi çağının bir adım ötesine taşınması skoposuna ulaştığı söylenebilir.