Yabancılara Türkçe öğretimi ders kitaplarında kelime öğretimi stratejileri

Abstract

Bir bireyin gerek ana dilde gerekse yabancı dilde kendini iyi ifade edebilmesi, sağlıklı bir iletişim kurabilmesi, yeni bilgiler öğrenebilmesi ve üretebilmesi için dört temel dil becerisi olan dinleme, okuma, konuşma, yazma becerilerinin gelişmiş olması gerekmektedir. Bireyin bu becerileri aktif bir biçimde kullanabilmesi kelime hazinesinin zengin olmasıyla doğrudan ilişkilidir. Bu sebeple kelime hazinesini geliştirmeye yönelik çalışmalar, dil öğrenimi sürecinin yapı taşlarındandır. Kelime öğretimi için çeşitli etkinlikler ve stratejiler kullanılmaktadır. Dil öğretiminde en sık kullanılan materyal olan ders kitaplarındaki kelime öğretimi stratejilerini belirlemek, öğrenciye sunulacak eğitim ve öğretim ortamlarının niteliğini ortaya koymak açısından önem arz etmektedir. Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde de kelime öğretiminin üzerinde hassasiyetle durulması gerekmektedir. Bu araştırmada Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde kullanılan ders kitaplarındaki kelime öğretimi stratejilerini karşılaştırmalı olarak tespit etmek amaçlanmıştır. Nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması ile gerçekleştirilen araştırma, iç içe geçmiş tek durum deseni ile yapılandırılmıştır. Araştırmanın iç içe geçmiş durumlarını Karadağ (2013) tarafından belirlenen ve “bilinmeyen bir kelime ile karşılaşıldığında kelime anlamını çözmek için kullanılan stratejiler, kelime anlamını kesinleştirmek ve kelime hazinesini derinleştirmek için kullanılan stratejiler, yeni kelime ve kavram öğretmek için kullanılacak stratejiler” şeklinde sınıflandırılan kelime öğretimi stratejileri ve bu stratejilerin alt birimleri oluşturmaktadır. Araştırmanın inceleme nesnelerini Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde yaygın olarak kullanılan “İstanbul Yabancılar için Türkçe” ve “Yedi İklim Türkçe” setlerinin A2, B1, B2 düzeyindeki ders kitapları oluşturmaktadır. Doküman incelemesinin veri toplama aracı olarak kullanıldığı araştırmada alan uzmanlarının görüşleriyle bir inceleme formu geliştirilmiş ve kitapların tüm ünite ve bölümlerinde yer alan kelime öğretimi etkinlikleri tespit edilmiştir. Bu etkinlikler Karadağ (2013) tarafından belirlenen ve 3 ana, 14 alt kategoriden oluşan kelime öğretimi stratejilerine göre içerik analizine tabi tutularak tek tek çözümlenmiş ve betimsel analiz ile yorumlanmıştır. Araştırma sonucunda elde edilen verilere göre kelime öğretimi stratejileri içinde en fazla bilinmeyen bir kelime ile karşılaşıldığında kelime anlamını çözmek için kullanılan stratejilerden faydalanıldığı görülmektedir. Bu stratejiler içinde en sık başvurulan temel strateji kelimenin içinde bulunduğu bağlama başvurma, yardımcı strateji ise şekil bilgisi farkındalığını kullanmadır. Tüm ders kitapları içinde en sık kullanıldığı tespit edilen strateji ise bağlam üretme stratejisidir. Bu stratejilerin kullanım sıklığının setlere, dil düzeylerine ve öğrenme alanlarına göre farklılıklar gösterdiği tespit edilmiştir. Araştırmada ders kitaplarında kelime öğretimi sürecinin daha verimli ve etkin bir şekilde gerçekleştirilmesine yönelik öneriler getirilmiştir.