Özet:
Kökeni Antik Yunan’a dayanan vatan kavramı, ‘’cite’’ ya da ‘’city’’ denilen şehir
devletlerinin adıdır. Bu şehir devletlerine aidiyeti belirleyen vatandaşlık ise
türetilerek ‘’citizen’’ olmuştur. Vatandaşlık, dünyada eğitim sistemlerinin de
temelini oluşturmuştur. Düzenlenen programlar, gelecek nesillerin yetiştirilmesi ve
vatana yarar getirecek bireylerin inşasını kurma çabalarıdır. Bu sebeple çocuk
üzerinde yoğunlaşma yaşanmış ve önce Avrupa’da ardından Osmanlı Devleti’nde
çocuk eğitimi önem kazanmıştır.
Osmanlı Devleti’nde ilk demokratikleşme hareketi, 7 Ekim 1808’de imzalanmış olan
Sened-i İttifak’tır. 1839 yılına gelindiğinde milliyetçilik akımıyla galeyana gelen
gayrimüslimler, bazı haklar isteyerek Tanzimat Fermanı’nın yayınlanmasında etkili
olmuşlardır. Ferman, özellikle gayrimüslimler ile Müslümanlar arasında var olan
eşitsizliklerin düzeltilmesi olarak kabul edilse de Osmanlı tebaasının yönetimden
güvence alarak haklar elde ettiği ilk gelişme olmuştur. Siyasi baskılar sonucu 1856
yılında ilan edilen Islahat Fermanı ile halka atfedilen hakların garantisi verilmiştir.
Vatandaşlıkla ilgili gelişmeler Kanun-i Esasi’nin yürürlüğe girmesi ve I.
Meşrutiyet’in ilanıyla hız kazansa da bu durum kısa sürmüş, II. Abdülhamit’in
İstibdat (Baskı) Dönemi siyasi anlamda özgürleşmenin önüne geçmiştir. Başını
İttihatçıların çektiği hürriyet grubunun baskılarına direnemeyen Abdülhamit, 1908
yılında II. Meşrutiyet’in ilan edilmesine engel olamamış ve Kanun-i Esasi yeniden
yürürlüğe girmiştir.
Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde kurulan Türkiye Cumhuriyeti vatandaş
tanımlamalarında her zaman Türk ibaresini kullanarak milliyetçi bir çizgi
oluşturmuştur. 1968 öğretim yılında Sosyal Bilgiler dersinin ilk kez müfredata
girmesi ve vatandaşlık eğitiminin de bu ders içerisinde kabul edilmesi yeni bir
başlangıç olmuştur. Bu durum zaman zaman değişerek vatandaşlık bilgilerinin ayrı
bir ders olarak verilmesi uygulaması şeklinde gerçekleşse de günümüzde vatandaşlık
eğitimi başta sosyal bilgiler dersi olmak üzere birçok alanda gizil öğrenme olarak
varlığını sürdürmektedir.
Bu çalışmada son güncelleme ile şeklini alan 2018 yılı Sosyal Bilgiler Öğretim
Programı’nda vatandaşlık eğitiminin rolü belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmanın alan
yazın kısmında var olan araştırmalar incelenmiş, öğretmen görüşleri yarı
yapılandırılmış görüşme formu ile düzenlenmiştir.
